III piętro, tel. (+48-56) 611-4409 
starodruki@bu.umk.pl 

Magazyn starych druków

Stare druki - charakterystyka zbiorów

Zasób starych druków Biblioteki UMK ( książki drukowane od XV do końca XVIII wieku) liczy aktualnie 57.655 pozycji bibliograficznych (dane z grudnia 2023 r.). Inkunabułów, czyli książek wydanych w XV wieku, posiadamy 137 pozycji w 104 woluminach. Podstawę zbiorów stanowią tzw. księgozbiory zabezpieczone, przede wszystkim poniemieckie z Pomorza, Warmii i Mazur oraz Powiśla.

Do roku 2001 najliczniejszą grupą proweniencyjną były książki z dawnej biblioteki gimnazjalnej i miejskiej w Elblągu, które od 1947 roku były w Bibliotece UMK użytkowane na prawach długoterminowego depozytu. Teraz znajdują się w Elblągu w Bibliotece Elbląskiej im. K.C. Norwida przy ulicy św. Ducha 3-7. Do Elbląga zwrócono 8657 woluminów starych druków i ten fakt zobowiązuje nas do poinformowania czytelników spoza Torunia - korzystających z Katalogu Centralnego Starych Druków w Bibliotece Narodowej - o sprawdzenie u dyżurnego bibliotekarza, czy podana na kartce lokalizacja Biblioteki UMK jest nadal aktualna lub telefoniczne albo e- mail-owe upewnienie się w Bibliotece UMK o lokalizacji książki.

Obecnie największym zespołem proweniencyjnym są książki z byłej Państwowej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Królewcu. Do Torunia przywieziono je z okolic Pasłęka. Tam zdeponowali je Niemcy w ostatniej fazie II wojny światowej. Stanowią one najefektowniejszą część kolekcji starych druków Biblioteki UMK. Wystarczy wymienić 12 srebrnych opraw księcia Albrechta Hohenzollerna i jego drugiej żony Anny Marii, unikatową oprawę sakwową modlitewnika księżnej Doroty - pierwszej żony księcia Albrechta, modlitewnik tejże Doroty drukowany na pergaminie ręcznie iluminowany itp. Książę Albrecht Pruski był właścicielem dużej biblioteki tzw. Kammerbibliothek oraz fundatorem tzw. Bibliotheca Nova nazwanej inaczej Zamkową (Schlossbibliothek) utworzonej dla potrzeb powołanego przez siebie uniwersytetu. Poszczególne egzemplarze z obu bibliotek znajdują się aktualnie w zbiorach Biblioteki UMK.

Generalnie reprezentowane są wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy, ale przeważa piśmiennictwo religijne, zwłaszcza protestanckie. Mamy reprezentatywne dla dawnych wieków edycje naukowe typu "De humani corporis fabrica" A. Vesaliusa, Bazylea 1555. Dla Uniwersytetu Mikołaja Kopernika szczególnie cenne jest dzieło Patrona Uczelni: "De revolutionibus orbium coelestium libri VI" - wydanie pierwsze Norymberga 1543 oraz drugie Bazylea 1566. Posiadamy rzadkie, pierwsze oryginalne wydanie "Dialogu Galileusza o dwu najważniejszych układach świata: ptolemeuszowym i kopernikowym" (oryginał "Dialogo doue ne i congressi di quattro giornate si discorre sopra i due massini sistemi del mondo Tolemaico e Copernicano ..." Fiorenza 1632).

Do "rarów" w zbiorach starych druków Biblioteki UMK zaliczamy też pierwszą edycję Kroniki Macieja z Miechowa. ("Chronica Polonorum"), Kraków 1519 oraz unikatowy w skali świata inkunabuł "Passien-Buchlein" [Malbork, Iac. Karweyse, ca 1492]; ponadto pierwszą drukowaną książkę w języku litewskim - "Katekizmas" (Catechismus), opracowany przez Martynasa Mażvydasa wydany w Królewcu w 1547 roku; Kancjonał w przekładzie Walentego z Brzozowa również wydrukowany w Królewcu w 1554 roku. i wiele innych pozycji. Większość książek znajduje się w dobrym stanie i ma oryginalne oprawy z epoki. Oprócz wyżej wymienionych cennych opraw książek z biblioteki Albrechta Pruskiego, posiadamy kilka opraw z innych, słynnych kolekcji bibliofilskich m.in. J. Groliera, króla Zygmunta Augusta i Stanisława Leszczyńskiego.

W zasobie są książki ze znanych oficyn Europy z dużą liczbą pozycji z drukarń niemieckich. Polonika piśmiennicze i wydawnicze Biblioteka UMK przeważnie nabywała i nabywa drogą kupna antykwarycznego. Staramy się, w miarę możliwości finansowych, gromadzić przede wszystkim pomeranica, torunensia oraz vilnensia, co wynika z przyjętego w Bibliotece UMK profilu gromadzenia.