Tydzień Otwartego Dostępu 2025
Do kogo należy nasza wiedza?
Wywiad z prof. Krystyną Matusiak
Temat: Znaczenia otwartego dostępu do danych i publikacji dla współczesnej nauki i bibliotek.
Wywiad dostępny będzie na kanale YouTube BU UMK oraz portalu BU UMK. Omówione zostanie znaczenie otwartego dostępu, komunikacja naukowa i modele otwartości.
Webinarium: AI w otwartej nauce
Termin: 21 października 2025, godz. 15:00–16:30
Zapraszamy do udziału w webinarze „Artificial Intelligence in Open Science”, który odbędzie się 21 października 2025 r. w ramach Międzynarodowego Tygodnia Otwartego Dostępu. Wydarzenie to stanowi doskonałą okazję do zgłębienia wpływu sztucznej inteligencji na badania naukowe i edukację wyższą.
Ekspertami panelowymi będą uznani naukowcy, którzy podzielą się swoimi spostrzeżeniami na temat możliwości i wyzwań związanych z AI w kontekście otwartości, przejrzystości i etyki.
Repozytorium UMK
Do kogo należy nasza wiedza? Do wszystkich, którzy ją tworzą i chcą, by służyła dalej.
Zapraszamy do udostępniania swoich publikacji w Repozytorium UMK, gdzie autorzy samodzielnie decydują o momencie i warunkach ich udostępnienia. Dołącz do nas i podziel się swoją wiedzą, budując otwartą przyszłość nauki.
Licencje Creative Commons
Wybierz licencję najbardziej dopasowaną do swojej pracy. Pomagamy dobierać zasady publikacji otwartych.
Nowy podręcznik w OpenStax Poland
Fundacja OpenStax Poland udostępnia bezpłatne, recenzowane podręczniki akademickie, takie jak „Pielęgniarstwo. Żywienie w wybranych stanach klinicznych”, wyrównując szanse w dostępie do wiedzy.
Otwarty dostęp i otwarte dane na UMK
Zapraszamy do odkrycia zasad otwartego dostępu na UMK. Poznaj także praktyczne wytyczne dotyczące otwartych danych badawczych.
Konsultacje: on@bu.umk.pl
Zapraszamy do udziału w webinarium poświęconym roli AI w otwartej nauce, jak również do udostępniania publikacji na licencjach Creative Commons w Repozytorium UMK, by ich treści pozostając własnością autora były powszechnie dostępne.
Tydzień Otwartego Dostępu to okazja dla środowiska akademickiego i badawczego do dalszego zgłębiania wiedzy o potencjalnych korzyściach płynących z Otwartego Dostępu, dzielenia się zdobytą wiedzą oraz inspirowania szerszego zaangażowania w uczynienie Otwartego Dostępu nową normą w nauce i badaniach.
Otwarty Dostęp do informacji – bezpłatny, natychmiastowy dostęp online do wyników badań naukowych oraz prawo do ich wykorzystywania i ponownego użycia według potrzeb – ma moc transformacji sposobu prowadzenia badań i analiz naukowych. Ma on bezpośrednie i szerokie implikacje dla środowiska akademickiego, medycyny, nauki, przemysłu i całego społeczeństwa.
Tydzień Otwartego Dostępu to nieoceniona okazja, by włączyć się w globalny trend otwartego dzielenia się wiedzą.
Temat roku 2025 stawia trafne pytania o współczesność oraz o to, w jaki sposób w czasach przełomu społeczności mogą odzyskać kontrolę nad wytwarzaną przez siebie wiedzą. Zachęca nas również do refleksji nie tylko nad tym, kto ma dostęp do edukacji i badań, lecz także nad tym, jak wiedza jest tworzona, udostępniana i interpretowana, skąd pochodzi oraz czyje głosy są w tym procesie rozpoznawane i cenione.
Otwarta nauka i otwarty dostęp – rozmowa z prof. Krystyną Matusiak (University of Denver)
Znaczenia otwartego dostępu do danych i publikacji dla współczesnej nauki i bibliotek
Wywiad z prof. Krystyną Matusiak, uznaną badaczką z University of Denver, wizytującą naukowczynią w Instytucie Badań Informacji i Komunikacji UMK. Rozmowa została zarejestrowana podczas International Open Access Week 2025 i dotyczy kluczowych idei otwartej nauki oraz otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych.
Profesor Matusiak dzieli się refleksjami na temat:
- znaczenia otwartego dostępu dla współczesnej nauki i bibliotek,
- różnic między otwartym dostępem do publikacji a danymi badawczymi,
- korzyści i wyzwań związanych z ich udostępnianiem,
- roli bibliotek w rozwijaniu otwartej nauki.
Rozmowę prowadzi dr Dominik M. Piotrowski - Zastępca Dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej UMK ds. Innowacji i Projektowania Usług.
Webinarium "Artificial Intelligence in Open Science"
Grupa Robocza ds. Otwartej Nauki YERUN zaprasza na 90-minutowe webinarium "Sztuczna inteligencja w otwartej nauce” we wtorek, 21 października 2025 r., w godzinach 15:00–16:30. Sesja będzie poświęcona praktycznym przypadkom wykorzystania sztucznej inteligencji w komunikacji naukowej i edukacji, a także zarządzaniu, integralności i otwartości (modele, dane, kod, podpowiedzi, wyniki). W programie przewidziano powitalny, 60-minutowy panel dyskusyjny oraz sesję pytań i odpowiedzi.
Do kogo należy nasza wiedza? Do wszystkich, którzy ją tworzą i chcą, by służyła dalej.
Zapraszamy do udostępniania publikacji w Repozytorium UMK.
Kto może deponować i jak przebiega proces deponowania?
Prawo do deponowanie w Repozytorium mają pracownicy i doktoranci UMK a także autorzy podający w afiliacji UMK, z którymi UMK zawarł odpowiednie umowy.
W repozytorium autorzy samodzielnie deponują swoje prace (tzw. autoarchiwizacja), które trafiają najpierw do bufora, po weryfikacji poprawności opisu przez bibliotekarza publikacja zostanie upubliczniona a deponent otrzyma powiadomienie o zakończeniu procesu deponowania. Oznacza to, że autor samodzielnie decyduje o momencie oraz warunkach udostępnienia swojego utworu, w tym o wyborze odpowiedniej licencji Creative Commons, na podstawie której publikacja będzie rozpowszechniana. Deponować można nie tylko publikacje (lub peprinty, w zależności od umowy wydawniczej), powstałe z myślą o konkretnym czasopiśmie czy wydawcy, ale także wszelkie prace związane z działalnością naukowo-badawczą i dydaktyką, np. postery, ankiety badawcze, sprawozdania naukowe.
Aby rozpocząć deponować publikacji w repozytorium należy zalogować się poprzez Centralny Punkt Logowania UMK. W trakcie logowania jest automatycznie tworzone konto umożliwiające deponowanie publikacji. Ta funkcjonalność została uruchomiona 1 lipca br. Zawartość kont założonych w repozytorium przed 1 lipca 2025 r. została automatycznie przypisana do nowego konta.
Istotna jest możliwość rozłożenia na etapy procesu deponowania, korzystając z opcji "Zapisz" lub „Zapisz wersję roboczą”. W koniecznych przypadkach, bibliotekarz zarządzający zasobem repozytorium ma możliwość wprowadzania zmian w opisie już po upowszechnieniu publikacji.
Deponowanie w Repozytorium jest dobrowolne, zgodnie z Polityką otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych UMK, pracownicy, doktoranci, studenci są zobowiązani do podejmowania działań na rzecz zapewnienia otwartego dostępu, na licencji Creative Commons, do pełnej wersji publikacji także poprzez deponowanie w Repozytorium UMK elektronicznej wersji publikacji w postaci preprintu, Author Accepted Manuscript (AAM), ostatecznej wersji wydawniczej lub innej dopuszczonej przez wydawcę. Repozytorium to sposób, by efekty prac naukowo-badawczych pozostawały własnością autoraa jednocześnie były powszechnie dostępne.
Dlaczego warto deponować publikacje w Repozytorium? Jakie z tego są korzyści?
W repozytorium jest wymóg, by deponowane publikacje miały właściwe metadane, czyli takie elementy opisu, które pozwalają dany tekst zidentyfikować, np. imię i nazwisko autorów, identyfikatory (np. DOI, ISBN), miejsce publikacji, rok wydania. Te informacje są ważne przy cytowaniu, a to z kolei powoduje zwiększoną widoczność i dostępność (szczególnie artykułów naukowych). Repozytorium to także możliwość bezpiecznego przechowywania prac i ochrona przed ich utratą, ułatwione udostępnianie zasobów np. grupie projektowej. Repozytorium zapewnia także trwałe przechowywanie i dostęp, każda zdeponowana praca otrzymuje swój unikalny identyfikator, repozytorium jest gwarancję że nie zginie jak np. prace zamieszczane na różnych stronach www. Deponowanie w repozytorium pomaga w dopełnieniu wymogów grantowych, jest zalecane w polityce otwartości np. NCN, Horizon Europe.
W przypadku deponowania preprintu, ostatecznej pełnej wersji autorskiej (jeśli wersja wydawnicza została opublikowana jako artykuł w czasopiśmie subskrypcyjnym, tj. zamkniętym, z dostępem tylko dla subskrybentów) repozytorium to przede wszystkim pierwszy i najszybszy punkt dostępu do pełnego tekstu publikacji, co powoduje nie tylko wzrost cytowań i promocję badań w skali międzynarodowej, ale także zwrócenie uwagi na kierunek badań prowadzonych przez autora publikacji. Najszybszy, jako że to autor decyduje kiedy upowszechnić preprint, co może nastąpić już w momencie zakończenia pracy nad tekstem. Zdeponowany w repozytorium dorobek naukowy autora jest powszechnie dostępny, a on sam staje się bardziej rozpoznawalny w środowisku naukowym. W kontekście naukowym, ułatwia to współpracę i dostęp do wiedzy.
Czy repozytorium pomaga w zwiększaniu widoczności dorobku naukowego w skali międzynarodowej?
Zdecydowanie tak, zdeponowanie prac zwiększa widoczność i cytowalność. Dostęp do publikacji jest otwarty, powszechny, bez żadnych opłat, a dzięki prawidłowo opisanym metadanym narzędzia indeksujące poprawnie indeksują zdeponowane prace, co korzystnie wpływa na statystyki cytowań. Zdeponowane w repozytorium artykuły, rozdziały z książek, prezentacje czy teksty wykładów są łatwe do wyszukania m.in. przez Google Scholar i w naukowych bazach danych. Repozytorium służy promocji badań naukowych, projektów realizowanych na uczelni jak również promuje całe środowisko badaczy Uniwersytetu, poprzez zwiększenie widoczności dorobku naukowego dostępnego online.
Jak chronić prawa autorskie deponując publikacje w repozytorium?
Jednym z najczęściej używanych narzędzi do ochrony i kontrolowanego udostępniania utworów przy zachowaniu swoich praw autorskich są umowy licencyjne Creative Commons, których podstawą jest prawo autorskie. Licencje Creative Commons sprawiają, iż autor zachowując pełne prawa do swojego utworu (np. tekstu, zdjęcia, muzyki, filmu, grafiki), jednocześnie udziela zgody na jego wykorzystanie na określonych warunkach, które sam wybiera.
Licencje CC są umowami prawnymi pozwalającymi zastąpić tradycyjny model „Wszystkie prawa zastrzeżone” zasadą „Pewne prawa zastrzeżone” – przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego.
Licencje CC jasno określają, jakie działania można podejmować w stosunku do upowszechnionej publikacji, np. kopiować, remiksować, dalej udostępniać, tłumaczyć.
Stosując licencje CC autor (twórca) zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie, dodatkowo może określić czy wykorzystywanie utworu może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych.
Licencje Creative Commons nie naruszają wolności, które przyznaje prawo autorskie wszystkim użytkownikom w ramach dozwolonego użytku i prawa cytatu. Użycie licencji pozwala na jednoznaczne definowanie dodatkowych uprawnień dla użytkowników (licencjobiorców). Licencjobiorca musi zawsze dochować warunków licencji, w innym wypadku licencja automatycznie wygasa. Oznacza to konieczność poprawnego informowania o autorze i jego prawach na każdej kopii utworu oraz zakaz korzystania ze środków ograniczających dostęp do tych utworów.
Autor, przystępując do wyboru warunków licencji, musi dokonać wybór zasad na jakich będzie dzielił się swoją twórczością z innymi, zdecydować czy chce umożliwiać komercyjne użycie swoich dzieł oraz czy zgadza się na tworzenie utworów zależnych od oryginału, a jeśli tak to czy chce również wymagać aby utwory zależne były dostępne na tej samej licencji.
Dostępnych jest 6 głównych typów licencji Creative Commons, łączących różne warunki. Dzięki temu autor może samodzielnie określić zasady, na których chce udostępniać swoje publikacje. Wszystkie licencje Creative Commons zapewniają poszanowanie praw autorskich osobistych oraz dodatkowe warunki wybrane przez autora, np. może określić czy wykorzystywanie utworów może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych.
Cztery podstawowe warunki licencji CC
- Uznanie autorstwa. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.
- Użycie niekomercyjne. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych.
- Na tych samych warunkach. Wszelkie utwory zależne (np. adaptacje) muszą być udostępnione na tej samej licencji co oryginał.
- Bez utworów zależnych. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – nie wolno tworzyć dzieł zależnych.
Podstawowym warunkiem, występującym w każdej licencji jest uznanie autorstwa (BY):
By Danipsilva - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=110560172
Podstawowe licencje, łączące powyższe warunki:
- CC-BY uznanie autorstwa
- CC-BY-SA uznanie autorstwa - na tych samych warunkach
- CC-BY-NC uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne
- CC-BY-ND uznanie autorstwa bez utworów zależnych
- CC-BY-NC-SA uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne - na tych samych warunkach
- CC-BY-NC-ND uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne - bez utworów zależnych
- Istnieje także licencja CC0 – równoznaczna z przekazaniem praw do domeny publicznej, stosowana głównie dla danych badawczych.
Nowy podręcznik OpenStax Poland
W ramach Open Access Week warto wspomnieć o Fundacji OpenStax Poland. Fundacja wydaje bezpłatne, recenzowane podręczniki akademickie. Działanie to ma na celu obniżenie kosztów nauki dla studentów oraz wyrównanie szans dostępu do wiedzy wszystkim zainteresowanym. Pojawianie się w przestrzeni bezpłatnego dostępu do wiedzy materiałów o wysokiej wartości merytorycznej eliminuje bariery w dostępie do sprawdzonych źródeł informacji.
Podręcznik "Pielęgniarstwo. Żywienie w wybranych stanach klinicznych" bazuje na amerykańskiej pozycji "Nutrition for Nurses”. Został uzupełniony o wiedzę z zakresu polskiej i europejskiej medycyny. Wydawnictwo jest przeznaczone dla osób studiujących pielęgniarstwo oraz wspiera naukę przedmiotów takich jak dietetyka czy interna. Stanowi również cenny materiał podczas przygotowań do egzaminów.
Fundacja OpenStax Poland działa od 2015 roku i pełni funkcję inkubatora projektów społecznych. Dba nie tylko o dostęp do recenzowanych materiałów, ale także o szatę graficzną wydawanych publikacji.