Domena publiczna wzbogacona o nowe unikatowe zasoby

 

Jednym z zadań bibliotek naukowych jest poszerzanie domeny publicznej i uświadamianie społeczeństwu jej znaczenia.Utwory trafiające do domeny publicznej stają się wspólną własnością i każdy ma prawo z nich korzystać, respektując jednak autorskie prawa osobiste. Domena publiczna obejmuje materiały nie objęte restrykcjami polskiego prawa autorskiego lub takie, do których te prawa wygasły.

Wpisując się w potrzebę poszerzania domeny publicznej, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, w partnerstwie z Biblioteką Główną Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, od sierpnia 2018 r. realizuje projekt pt. „Ucyfrowienie zasobów akademickich regionu kujawsko-pomorskiego dla potrzeb nauki i dydaktyki całego kraju”. Na ten cel Centrum Projektów Polska Cyfrowa przyznało dotację w wysokości 4 599 042,05 zł. Środki z funduszy europejskich stanowią 3 892 169,28 zł, a z budżetu państwa - 706 872,77 zł. Projekt zaakceptowano w naborze nr POPC.02.03.01-IP.01-00-006/17 dla Działania 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa” Poddziałania 2.3.1 „Cyfrowe udostępnienie informacji sektora publicznego ze źródeł administracyjnych i zasobów nauki” (typ II projektu: cyfrowe udostępnienie zasobów nauki). Cel ogólny projektu POPC zakłada zwiększenie powszechnego dostępu do wysokiej jakości informacji sektora publicznego ze źródeł nauki będących w dyspozycji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz umożliwienie ich ponownego wykorzystania poprzez poszerzenie zasobów Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej o 28 tys. obiektów cyfrowych i 15 tys. nowych elektronicznych opisów bibliograficznych. Osiągnięciu celu głównego służy realizacja zadań objętych modułami: digitalizacji i retrokonwersji. Projekt zakończy się w lipcu 2021 r.

Digitalizacja i upowszechnianie

Do digitalizacji wyselekcjonowano szczególnie istotne dla rozwoju badań naukowych w Polsce i na świecie kolekcje. Wzięto także pod uwagę potrzebę uchronienia ich przed destrukcją z uwagi na stan zachowania (np. kwaśny papier). Zdecydowana większość wyselekcjonowanych obiektów nie była, bądź już nie jest objęta autorskimi prawami majątkowymi. Założony w projekcie proces digitalizacji zasobów obejmuje następujące etapy: selekcję, konserwację zachowawczą, skanowanie, opracowanie metadanych oraz udostępnienie. Pierwsze półrocze realizacji projektu wzbogaciło domenę publiczną o ponad 900 publikacji, a za pośrednictwem Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej odnotowano dla tych publikacji już niemal 2 600 odwiedzin (stan na 23.01.2019). Digitalizacji poddano już ponad 2 tys. obiektów.

Nowe zasoby UMK w domenie publicznej

Na chwilę obecną, ze zbiorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, z domeny publicznej do Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej w ramach POPC trafiło kilkadziesiąt XIX-XX w. książek, ponad 30 sprawozdań administracyjnych powiatów pomorskich, ponad 20 sprawozdań organizacji i stowarzyszeń naukowych oraz kulturalnych, w tym jednego z najstarszych towarzystw naukowych w Polsce - Towarzystwa Naukowego w Toruniu, a także część sprawozdań zakładów pracy działających w regionie. Oglądać i czytać można już także obiekty ze zbiorów specjalnych: kilkadziesiąt druków obejmujących okres wojny polsko-bolszewickiej czy konfliktu polsko-ukraińskiego 1918-1919, a także ilustrujących życie polityczne i kulturalne w II Rzeczypospolitej: ulotki, odezwy, komunikaty. Udostępnione zostało również niemal 40 zaproszeń na wydarzenia organizowane przez organizacje naukowe i kulturalne w regionie, np. Towarzystwa Naukowego w Toruniu czy Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego „Baltia”, a ponadto 7 afiszy filmowych i teatralnych z lat 20-tych, 30-tych i 60-tych XX w. Pewien procent obiektów jest aktualnie w trakcie digitalizacji lub czeka na opublikowanie. W gronie tych publikacji znalazły się rękopisy nowożytne, kartki pocztowe z Pomorza i Ziemi Chełmińskiej, unikatowe atlasy i mapy XIX-wieczne z obszaru Polski w obecnych i historycznych granicach, a także teksty dramatyczne i broszury z kolekcji Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej. W trakcie skanowania jest rówież ok. 800 fotografii ze spuścizny toruńskiego artysty Wacława Górskiego. Do końca realizacji projektu, w KPBC znajdą się wszystkie obiekty z liczącej 5 200 jednostek kolekcji W. Górskiego, zgromadzonej w Archiwum UMK.

Nowe materiały ze zbiorów UKW

Natomiast partner UMK - Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – udostępnił już część materiałów dotyczących wojny polsko-bolszewickiej, polsko-ukraińskiej, a także konfliktu polsko-litewskiego z lat 1919-1922. Są to m.in. odezwy, rozkazy i dodatki specjalne do gazet. Opublikowano już także częściowo dokumenty urzędowe, traktaty pokojowe i układy międzynarodowe z lat 20-tych XX w., rozprawki naukowe oraz XIX- i XX-wieczne sprawozdania szkolne z regionu, udostępnione przez Książnicę Kopernikańską w Toruniu. Docelowo w domenie publicznej znajdzie się 3 900 sprawozdań: szkolnych i regionalnych towarzystw naukowych. Dostępny jest już także pewien odsetek XIX-wiecznej korespondencji urzędniczej oraz książek z końca XVIII w. i z dwudziestolecia międzywojennego. Na szczególną uwagę zasługują relacje mówione, zrealizowane w ramach Archiwum Historii Mówionej - „Pamięć bydgoszczan”, opisujące życie codzienne w międzywojennej oraz okupowanej Bydgoszczy. Do końca realizacji projektu zostanie upublicznione tysiąc obieków. Do domeny publicznej trafiła już także część z dwóch, liczących łącznie 400 jednostek, unikatowych na skalę światową kolekcji. Pierwsza stanowi część zbiorów Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa w Bydgoszczy. Składają się na nią bezcenne dokumenty i fotografie, obrazujące historię dyplomacji i uchodźstwa polskiego, przede wszystkim działalność konsula generalnego II Rzeczypospolitej Polskiej doktora Karola Poznańskiego we Francji i w Wielkiej Brytanii, a także jego fotografie prywatne. Druga natomiast to tzw. kolekcja węgierska, będąca archiwum rodzinnym Josefa Trajtlera, naczelnika kolejowego Urzędu Ruchu w Bydgoszczy. Obejmuje ona dokumenty, listy, grafiki, rękopisy, album rodzinny m.in. Trajtlerów, Barączów, Bajewskich, Komlossy i Boussifat de Mericourt, czy album z fotografiami Josefa Trajtlera z obszarów Bośni i Hercegowiny z czasów budowy linii kolejowych (Serbia). Aktualnie opublikowano dokumenty i fotografie XX-wieczne - do lat 70-tych.

Co jeszcze zostanie opublikowane?

Na dalszym etapie realizacji grantu domena publiczna wzbogaci się również o kolejne zasoby o wysokiej unikatowości na skalę światową. Na pierwszym miejscu wymienić należy digitalizację 3D oraz przygotowanie 11 prezentacji multimedialnych do wystawy elektronicznej jedenastu srebrnych opraw książkowych ze Srebrnej Biblioteki księcia Albrechta Hohenzollerna i jego drugiej żony Anny Marii, powstałych w latach 1545-1562, stanowiących jedyną taką kolekcję na świecie. Rękopisy średniowieczne i nowożytne, stare druki, XIX-wieczne muzykalia, szczególnie nuty z muzyką Fryderyka Chopina z jego odręcznymi notatkami,a także XIX-wieczne grafiki oraz mapy to kolejne zasoby, które zostaną upowszechnione. Dalsze 2,5 tys. obiektów, stanowiących dziedzictwo kulturalne i naukowe regionu kujawsko-pomorskiego, to Pomeranica, Baltica i Prussica - XIX-wieczne opracowania i źródła naukowe na temat Polski, Pomorza, krajów bałtyckich oraz dawnych Prus, istotne także dla badaczy krajów bałtyckich. Na szczególna uwagę zasługuje również 6,5 tys. jednostek materiałów dokumentujących życie emigracji polskiej, m. in. czasopisma emigracyjne z lat 1939-1949, teksty dramatyczne w języku polskim (komedie, wodewile, dramaty, szopki) wydane w Stanach Zjednoczonych, a także materiały dotyczące życia kulturalnego Polonii amerykańskiej na przełomie XIX-XX w. Udostępnienie jednej z najcenniejszych kolekcji emigracyjnych w Polsce, pozyskanych od rodaków zamieszkujących za granicą, może przyczynić się do poważnego wzrostu zainteresowań badawczych w zakresie sztuki, literatury, historii, wojskowości, czy polityki. Wysoką unikatowością charakteryzują się również kolekcja Pracowni Dziedzictwa Kulturowego Kresów Wschodnich, obejmująca zdjęcia żołnierzy Armii Krajowej (ok. 2 tys. obiektów), a także dokumenty, fotografie i wspomnienia gromadzone w Muzeum Oświaty w Bydgoszczy, na które składa się kolekcja pedagogiczna, dokumentująca zawodową i pozazawodową działalność nauczycieli z Bydgoszczy i regionu oraz teczki pedagogów z zasobów Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy (ok. 400 obiektów).

Retrokonwersja zasobów naukowych

Projekt zakłada również retrokonwersję i udostępnienie w internecie rekordów egzemplarzy opisów bibliograficznych zasobów naukowych obu bibliotek, które nie są jeszcze dostępne w postaci elektronicznej. Pozwoli to na uzyskanie szerszego dostępu do elektronicznej informacji naukowej oraz przyspieszenie wyszukiwania informacji o zasobach UMK i UKW. Zaplanowane na 20 miesięcy prace obejmują wybieranie kart z tradycyjnego katalogu kartkowego książek i czasopism, wprowadzanie rekordów egzemplarzy opisów bibliograficznych do systemu elektronicznego, tworzenie haseł wzorcowych autorskich, serii wydawniczych, wydawców oraz haseł przedmiotowych, a następnie przesyłanie tych opisów do Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego Nukat, za pośrednictwem którego zostaną one wprowadzone do katalogu centralnego bibliotek świata WorldCat. Opisy są wykonywane w standardzie MARC21, przy zastosowaniu reguł katalogowania ISBN z elementami RDA. Łącznie, do końca lipca 2020 r., w międzynarodowym obiegu informacji znajdzie się 10 tys. opisów z zasobów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu i dalsze 5 tys. z Biblioteki Głównej UKW. Na chwilę obecną dokonano retrokonwersji ponad 900 książek, wśród których znalazły się przede wszystkim nabytki z lat 1980-tych.

Podsumowanie

Dzięki realizacji projektu domena publiczna wzbogaci się o 28 tys. unikatowych, nigdzie wcześniej nie publikowanych cyfrowo obiektów, które będą służyć prowadzeniu badań oraz poszerzaniu i uatrakcyjnianiu procesów dydaktycznych. Ponadto, poprzez Europeanę, naukowe i kulturalne zasoby uniwersyteckich książnic UMK i UKW będą promować polską kulturę i naukę także poza granicami kraju. Dodatkowo, poprzez zapewnienie dostępu do dokumentów dziedzictwa kulturowego regionu, mogą przyczynić się do podniesienia atrakcyjności turystycznej tego obszaru. Projekt znacząco wpłynie również na zabezpieczenie obiektów analogowych przed zniszczeniem. Istotnie ograniczy bowiem wypożyczanie oryginalnych obiektów. Dodatkowo do międzynarodowego obiegu informacji wejdzie 15 tys. rekordów egzemplarzy opisów bibliograficznych zasobów naukowych obu bibliotek, co z końcem lipca 2021 r. pozwoli uzyskać łącznie 43 tys. nowych dokumentów w domenie publicznej.

 

Edyta Krużyńska
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu

Zasoby opublikowane w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa