Malarstwo polskie - opis

1. Adam Kossowski (1905-1986), Cala Fornells, Majorka, 1954, olej na płótnie, 51 x 76 cm
2. Jan Marian Kościałkowski (1914-1977), Niepewność, b.r., olej na płótnie, 82 x 57 cm
3. Marian Kratochwil (1906-1997), Hiszpanka z niewidomym synem, b.r., olej na płótnie, 106 x 152 cm
4. Zygmunt Turkiewicz (1913-1973), Reclining nude, b.r.
5. Aleksander Werner (1920-), bez tytułu, b.r., olej na płótnie, 93 x 79 cm
6. Marek Żuławski (1908-1985), Ludzie nad morzem, 1957, olej na płótnie, 208 x 290 cm

W 1995 roku powstała w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pracownia archiwalno-badawcza pn. Archiwum Emigracji¹. Obecnie to jeden z największych w Polsce ośrodków gromadzących spuścizny i pamiątki po wybitnych osobistościach i instytucjach polskiego wychodźstwa ubiegłego stulecia, ale też samodzielna placówka badawcza, w której dorobku wydawniczym jest już ponad 30 tytułów i sześć tomów rocznika Archiwum Emigracji, jedynego w Polsce czasopisma naukowego poświęconego kulturze polskiej emigracji. Najcenniejszą kolekcją Archiwum, w skali nie tylko ogólnopolskiej, jest archiwum tygodnika literackiego Wiadomości, ukazującego się w Paryżu i Londynie w latach 1940-1981. Zawiera ono ponad 100 tys. listów, rękopisów i autografów kilku tysięcy współpracowników tygodnika, w tym licznych artystów plastyków, m.in.: Feliksa Topolskiego, Stanisława Frenkla, Rafała Malczewskiego, Zdzisława Czermańskiego, Mariana Bohusza-Szyszko czy Józefa Czapskiego. Archiwum Wiadomości jest uporządkowane i udostępniane.

Archiwum Emigracji od samego początku gromadziło również archiwa artystów plastyków, prace graficzne i malarskie, oraz materiały dokumentacyjne związane z aktywnością ludzi i instytucji sztuki polskiej. Były to ważne i cenne kolekcje z punktu widzenia badań naukowych. Dwie z nich znalazły się w Toruniu już w roku 1995: liczący prawie 2 tys. woluminów księgozbiór wybitnego malarza, Józefa Czapskiego z Maisons-Laffitte (dar Jerzego Giedroycia), oraz niemal kompletna dokumentacja handlowa i wystawiennicza paryskiej Galerie Lambert, jednej z najdłużej działających (1959-1993) polskich galerii emigracyjnych (dar Zofii i Kazimierza Romanowiczów).

W 1996 roku zbiory sztuki w Archiwum Emigracji uległy wyraźnej jakościowej i ilościowej zmianie. W ciągu niespełna roku trafiły z Londynu do Torunia dwa duże archiwa i kolekcje prac: archiwum grafika i projektanta wnętrz Władysława R. Szomańskiego, oraz kilka tysięcy rysunków, gwaszy, obrazów olejnych i rzeźb Mariana Kościałkowskiego. Uzupełnieniem obu kolekcji były listy i autografy malarzy, katalogi wystaw oraz oryginalne grafiki i rysunki znajdowane w kolejnych latach w niemal każdym z docierających do Torunia archiwum.

Coraz większa liczba dzieł sztuki i coraz wszechstronniejsza dokumentacja archiwalna związana z działalnością artystów plastyków poza Polską (od pewnego momentu gromadzone osobno, poza głównym, literackim obszarem zbiorów Archiwum Emigracji) spowodowały, że w początkach roku 2000 postanowiono położyć szczególny nacisk na pozyskiwanie prac artystycznych powstałych na obczyźnie, oraz poszukiwanie i gromadzenie materiałów drukowanych, archiwalnych i fotograficznych dokumentujących działalność polskich artystów, marszandów i historyków sztuki oraz galerii polskich i polonijnych na emigracji w XX wieku. Nie bez znaczenia był i fakt powołania na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika drugiej katedry historii sztuki oraz zatrudnienia w niej profesora Krzysztofa Pomiana.

Galeria Sztuki Polskiej na Obczyźnie gromadzi dokumentację archiwalną i materialne świadectwa działalności artystycznej instytucji takich jak galerie, czasopisma poświęcone sztuce, artystyczne oficyny wydawnicze, tzw. private press, szkoły artystyczne itp. Gromadzi też archiwa, materiał fotograficzny i audiowizualny oraz - jako uzupełnienie dokumentacji - oryginalne prace malarzy, rzeźbiarzy, grafików, fotografików, rysowników oraz amatorów plastyków tworzących na obczyźnie w XX wieku. Zbiór oryginalnych dzieł sztuki - jakkolwiek nie jest głównym celem gromadzenia i utworzenia oddziału - liczy obecnie prawie 10 tysięcy obiektów o bardzo różnej wartości badawczej i muzealnej. Okazały jest też zbiór katalogów i folderów wystaw. Galeria jest - jak się wydaje - jedynym tego rodzaju naukowym zbiorem uniwersyteckim w Polsce i, dzięki współpracy z historykami sztuki UMK, jest przede wszystkim poważnym warsztatem badawczym.

Dla każdego podmiotu badawczego (instytucji, artysty, ugrupowania itd.) zakładany jest osobny fascykuł (najczęściej jest to kartonowa teczka), a w wypadku większej liczby dokumentów, pudło. Konwoluta - zazwyczaj z powodu rozmiarów, np. dużych rozmiarów płótna - przechowywane są osobno. Większa liczba pudeł tworzy kolekcję. W teczkach i pudłach gromadzone są książki i broszury, albumy, katalogi, foldery, plakaty i drobne druki wystaw, noty biograficzne, wycinki prasowe, fotografie, nagrania, korespondencje, relacje i sprawozdania itd. Są to zarówno oryginalne materiały, jak i kopie. Osobno, w porządku alfabetycznym, gromadzone są oryginalne dzieła sztuki. Zgromadzone dokumenty i dzieła dotyczą przede wszystkim aktywności artystów, którzy urodzili się w Polsce, wychowali i tworzyli w kulturze lub na obrzeżach kultury polskiej, a następnie z różnych powodów wyemigrowali i ich aktywność twórcza niemal w całości lub w większej części rozwijała się na emigracji. Posiadamy też dokumentację artystów, którzy przebywali na obczyźnie krótko w czasie II wojny światowej, oraz takich, którzy stali się emigrantami dopiero w latach 70. czy 80. ubiegłego stulecia. Są wreszcie obrazy i rysunki artystów amatorów, dla których malowanie było formą aktywności dopełniającą twórczość w innych dziedzinach: pracy naukowej, dziennikarstwie, pracy teatralnej i scenicznej itp.

Szczegółowa charakterystyka wszystkich zgromadzonych w Galerii materiałów będzie możliwa po ich pełnym uporządkowaniu i opracowaniu². Jest to proces czasochłonny i wymaga współpracy archiwisty i historyka sztuki. Niemniej już teraz - pamiętając, że źródło historyczne jest nierozłącznym elementem rytuału dyskursu naukowego, podobnie jak narzędzia, kwalifikacje i cały zbiór znaków towarzyszących dyskursowi, i mając na uwadze potrzeby badawcze - Archiwum udostępnia gromadzoną dokumentację studentom i historykom. Wykorzystuje ją również w działalności wystawienniczej³. W efekcie badań prowadzonych pod kierunkiem prof. Pomiana powstały prace poświęcone Adamowi Kossowskiemu, Marianowi Kratochwilowi, Leonowi Piesowockiemu i Aleksandrowi Wernerowi.

Najcenniejszym zespołem dokumentów i dzieł sztuki w Galerii jest malarstwo artystów plastyków polskich tworzących w Wielkiej Brytanii. Zbiór prac i dokumentów znajdujących się w posiadaniu Biblioteki Uniwersyteckiej jest pokaźny, choć daleki od kompletności. Nie istnieje żaden słownik notujący plastyków tworzących poza Polską w XX wieku, w tym zwłaszcza na wyspach brytyjskich. Obszerna praca Davida Buckmana pt. Dictionary of artists in Britain since 1945, wydana w roku 1998 w Londynie, zawiera krótkie noty biograficzne zaledwie 100 malarzy i rzeźbiarzy polskich i polskiego pochodzenia. Na podstawie dokumentacji znajdującej się w Toruniu udało się ustalić ponad 500 nazwisk, które odpowiadają tym kryteriom.

Nieliczna, lecz znacząca, polska kolonia artystyczna w Londynie istniała na długo przed II wojną światową. Należeli do niej m.in. mieszkający w Anglii na stałe: Stanisława de Karlowska (1876-1952), Lena Pillico (1884-1947), Stanislas Reychan (1897-?)⁴, a także przebywający w stolicy Anglii czasowo Stanisław Noakowski, Tadeusz Piotr Potworowski (1898-1962) i Stefan Felsztyński. Pierwsza zbiorowa wystawa malarstwa polskiego miała miejsce w Claridge Gallery już w 1934 roku. Uczestniczyli w niej wspomniani wyżej: Noakowski, Potworowski i Felsztyński. I chociaż nie została dostrzeżona przez krytykę, pozwoliła Potworowskiemu nawiązać kontakty z angielskim środowiskiem artystycznym, które wykorzystał po przybyciu do Szkocji w roku 1943⁵. Na krótko przed wojną zjawili się w Londynie z zamiarem dłuższego pobytu kolejni malarze: Feliks Topolski (1907-1989), Marek Żuławski (1908-1985), Henryk Gotlib (1890-1966) oraz małżeństwo Franciszka (1907-1988) i Stefan Themersonowie (1910-1988). Wybuch wojny polsko-niemieckiej i późniejsza klęska Francji spowodowały, że w roku 1940 na wyspach brytyjskich znalazło się wcale liczne grono polskich artystów plastyków, wśród których wymienić należy przybyłych z Francji: Zdzisława Ruszkowskiego (1907-1991), Jana LeWitta (1907-1991), Józefa Natansona (1909-2003), Jankiela Adlera (1895-1949), Tadeusza Lipskiego (1905-1987), Józefa Hermana (1911-?), Tadeusza Janikowskiego, Aleksandra Żywa (1905-1995) i rzeźbiarzy: Tadeusza Kopera (1913-1995), Jana Lubelskiego (1922-?). Nie utworzyli oni żadnego polskiego ugrupowania, z tego głównie względu, że wraz z przydziałem wojskowym większość z nich rozlokowana została w polskich obozach wojskowych w Szkocji. W latach 1943-1945, albo z kontynentu, albo odnalezieni w łagrach sowieckich, przybyli do Anglii: Tadeusz Piotr Potworowski, Adam Kossowski (1905-1986), Marian Kratochwil (1906-1997), Bolesław Leitgeber (1900-1993), Stefan Knapp (1921-1996) i inni. Możliwości realizacji ambicji artystycznych były niewielkie, choć władze wojskowe postarały się o zorganizowanie kilku wystaw artystów-żołnierzy w salach opustoszałych (z racji wojny) wielkich galerii i muzeów w Londynie, Edynburgu i Glasgow⁶.

Wraz z końcem wojny na wyspy brytyjskie dopłynęły oddziały wojskowe z Włoch, Afryki i Niemiec, a także uwolnieni z niemieckich obozów żołnierze polskiego września i Armii Krajowej. Wśród żołnierzy walczących w 1939 roku lub w podziemiu byli też artyści plastycy m.in.: Marian Bohusz-Szyszko (1901-1995) i Władysław Fusek-Forosiewicz (1907-1983). Z Rosji, szlakiem II Korpusu Polskiego, przybyli: Marian Kościałkowski (1914-1978), Zygmunt Turkiewicz (1913-1973), Stanisław Frenkiel (1918-2001), Stanisław Gliwa (1910-1986) i rzeźbiarz - Tadeusz Zieliński (1907-1993). Najliczniejszą grupą plastyków, która z końcem wojny znalazła się w Anglii byli studenci rzymskiej Szkoły Malarstwa utworzonej w 1945 roku przy II Korpusie przez Mariana Bohusza-Szyszko. Wśród absolwentów szkoły, którzy kontynuowali naukę w Anglii byli m.in.: Janusz Eichler (1923-2002), Andrzej Bobrowski (1925-2002), Ryszard Demel (1921-), Kazimierz Dźwig (1923-1994), Leon Piesowocki (1925-), Tadeusz Znicz-Muszyński (1921-1988), Antoni Dobrowolski (1919-1987), Aleksander Werner (1920-), Tadeusz Beutlich (1922-) i Jerzy Stocki (1913-)⁷.

Szkoła Mariana Bohusza-Szyszko nie została zlikwidowana wraz z końcem wojny. Jej opiekun powołał najpierw Kompanię Artystów w Sudbury (w obozie PKPR), a następnie w Kingwood Cammon k. Reading w Suffolk. Do Kompani dołączyli artyści znajdujący się w Anglii i wspólnie, z inicjatywy Bohusza-Szyszko stworzyli w 1947 roku Studium Malarstwa Sztalugowego pod patronatem Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich. Pierwsze dyplomy Studium rozdane zostały w roku 1948, a w 1950 roku opiekę nad szkołą przejęła Społeczność Akademicka USB, traktując Studium jako kontynuację tradycji Wydziału Sztuk Pięknych USB w Wilnie. W 1978 roku Studium weszło w skład PUNO i zostało afiliowane jako jeden z jego wydziałów - Wydział Malarstwa (od 1986 - jako komisja wydziałowa Sztuk Pięknych). Do roku 1978 Studium wydało 93 dyplomy, zaś 650 studentów różnych narodowości przeszło w nim naukę. W najbardziej dynamicznym okresie studiowało równocześnie 48 studentów, wśród których było 20 cudzoziemców. Z wielu absolwentów wymienić trzeba Janinę Baranowską (1925-), Marylę Michałowską, Helenę Wawrzkiewiczową, Halinę Sukiennicką (1906-1998), Irenę Fusek-Forosiewicz (1910?-2003), Jana Pieńkowskiego (1936-) i Józefa Piwowara (1904-1987)⁸.

W latach powojennych Polacy mieszkający w Wielkiej Brytanii studiowali sztuki piękne w szkołach w Anglii i Szkocji; nadal przybywali też do Anglii artyści plastycy wykształceni w Polsce. Jedni by kontynuować naukę - inni, by szukać szczęścia. W latach 1946-1952 wielu artystów ukończyło wyższe studia uzyskując dyplomy i magisteria w zakresie sztuki lub zdobnictwa. Polakom bardzo trudno było uzyskać przyjęcie do najlepszych szkół, takich jak: Royal Academy, Royal College of Art, Bath Academy lub Slade School Londyńskiego Uniwersytetu. Wyjątkiem byli dawni piloci RAF-u. Z Polaków studiowali w Slade m.in: Knapp i Bobrowski. W późniejszych latach wykładał w niej Stanisław Frenkiel⁹. Większość z polskich studentów uzyskiwało dyplomy w licznych mniej znanych uczelniach londyńskich i szkołach. regionalnych.

W Anglii działały też polskie szkoły malarstwa. Najbardziej znaną założył wspomniany wyżej Marian Bohusz-Szyszko. Prócz niego, w latach 1946-1949, szkołę malarstwa pod auspicjami ambasady PRL prowadził Henryk Gotlib. Po krótkim pobycie w Polsce, Gotlib wrócił do Anglii i założył nową, prywatną szkołę w Godstone, niedaleko Londynu, którą kierował aż do śmierci w 1967 roku. Prywatną szkołę w Londynie prowadził przez kilkanaście lat również Marian Kratochwil z żoną Angielką, Kathleen Browne.

Aby dopełnić obraz sztuki polskiej w Wielkiej Brytanii wspomnieć trzeba o grupie malarzy, którzy znaleźli się w Anglii w latach 60.-80., bądź to z kontynentu (Caziel), bądź jako kolejne fale emigracji z Polski, np. Andrzej Borkowski. Artyści ci bodaj najłatwiej nawiązali kontakt ze sztuką brytyjską, tworząc nawet polsko-brytyjskie ugrupowanie artystyczne pn. BIGOS, do którego weszli nowi emigranci i plastycy polskiego pochodzenia urodzeni i wykształceni w Wielkiej Brytanii.

Artyści polscy rzadko jednak tworzyli własne ugrupowania artystyczne i zawodowe, częściej przynależąc do związków angielskich lub szkockich. W 1948 roku został założony Związek Młodych Plastyków (Young Artists' Association), którego prezesem był Stefan Knapp. Związek ten zakończył swoją działalność po roku, choć zdołał w międzyczasie zorganizować dużą wystawę w Kingly Gallery, w centrum miasta. W roku 1949 wyłoniła się grupa artystów skupionych wokół szkoły Mariana Bohusza. Z inicjatywy Tadeusza Beutlicha, grafika i tkacza, utworzona została Grupa 49. Należeli do niej Demel, Werner, Kościałkowski, Bobrowski, Mleczko, Baranowska, Dźwig, Znicz-Muszyński, Piesowocki, Dobrowolski i kilku innych¹⁰. Dopiero w końcu lat 50. powstała pierwsza zawodowa organizacja artystów plastyków w Wielkiej Brytanii. W roku 1958 zostało założone Zrzeszenie Artystów Plastyków Polskich w Wielkiej Brytanii (APA).

W Anglii działały też polskie galerie, choć Polacy wystawiali głównie w galeriach londyńskich. Do najważniejszych z nich należały: Gimpel & Fils (Adler, Potworowski, Żuławski i Kościałkowski), Zwemmer (Łączyński), Roland, Browse & Delbanco (Ruszkowski), Leicester Galleries (Ruszkowski); Crane Calman Gallery (Gotlib i Halina Korn), Hannover Gallery (Knapp), Bedford House Gallery i October Gallery (Żuławski). Polacy prowadzili następujące galerie: Drian Galery (1959-1999) prowadzona przez Halimę Nałęcz, Grabowski Gallery (1958-1974) Mateusza Grabowskiego; Centaur Gallery prowadzona przez Jana Wieliczkę, oraz Jablonsky Gallery - przez malarza, Jerzego Jabłońskiego¹¹. W galerii Grabowskiego wystawiali: Baranowska, Bohusz, Kościałkowski, Werner, Koper, Znicz-Muszyński, Mleczko, Łączyński, Beutlich i Frenkiel; w Drian Gallery wystawiali: Żuławski, Baranowska, Bohusz, Ilnicki, Nałęcz, Stocki i Frenkiel; w Centaur Gallery wystawiali: Ruszkowski, Kościałkowski i Wieliczko¹².

Wśród posiadanych przez Bibliotekę Uniwersytecką większych zespołów archiwalnych i artystycznych na uwagę zasługuje archiwum - wespół z kolekcją rysunków, gwaszy, pasteli, rzeźb i obrazów olejnych - Jana Mariana Kościałkowskiego (ps. Marian), malarza, rzeźbiarza i rysownika zmarłego w Anglii (podarowane przez wdowę Lidię Kruszyńską-Kościałkowską). Trafiło ono do Torunia w partiach: latem 1997 oraz jesienią 2002 roku. Archiwum jest kompletne i składa się z dwóch samodzielnych części. Pierwszą stanowi zbiór rękopisów literackich (głównie wierszy pisanych po polsku i francusku), rękopiśmiennych dzienników (w dwóch dużych tomach), setek kart, notatek i notatników, niewielkiej korespondencji z rodziną, malarzami i pisarzami, m.in. Sergiuszem Piaseckim, pamiątek, fotografii i materiałów biograficznych, w tym dokumentacji wystaw malarskich i rzeźbiarskich, korespondencji z wystawcami, dokumentacji pobytu w wojsku itp. Część drugą, nieporównanie większą, stanowią szkicowniki z lat 1942-1977 oraz kilka tysięcy rysunków, grafik, gwaszy, pasteli, akwarel i obrazów olejnych z całego okresu działalności malarskiej artysty od lat studenckich - wileńskich i rzymskich - po lata 70. W części tej znajdują się też prace graficzne drukowane, w tym np. egz. A sentimental journey through France and Italy L. Sterne'a z 1948 roku z rysunkami Mariana, w którym malarz dorysował kilkadziesiąt nowych ilustracji w stylu książki i epoki.

Na uwagę zasługuje ogromny zbiór prac malarskich, oraz kilkuset grafik, rysunków i szkiców Zygmunta Turkiewicza (dar Pooki Kępińskiej), malarza mieszkającego po wojnie w Wielkiej Brytanii. Turkiewicz - którego wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie w latach 80. była wielkim wydarzeniem - był również historykiem i krytykiem sztuki, współpracownikiem paryskiej Kultury.

Równie ważną dla badaczy będzie kolekcja archiwalna niezwykle wszechstronnego w poszukiwaniach wyrazu artystycznego malarza, grafika, rysownika i rzeźbiarza - Aleksandra Wernera. Zbiór podarowany Galerii przez Artystę zawiera ponad tysiąc rysunków, grafik, rzeźb i prac olejnych, a ponadto dokumenty aktywności artystycznej (wycinki recenzji, katalogi, fotografie itd.). W darze od Wernera Galeria pozyskała ponadto liczącą prawie 200 obiektów kolekcję rzeźby, szkła, biżuterii, broni i ceramiki z różnych kultur.

W darze od Stefanii Kossowskiej, znakomitej pisarki i dziennikarki polskiej mieszkającej od 1940 roku w Londynie, trafiła do Archiwum kolekcja pamiątek i dokumentacja fotograficzna działalności artystycznej jej męża - Adama Kossowskiego, malarza i rzeźbiarza. Dar zawiera również oryginalne prace malarskie, rysunki i szkice, grafikę i niewielkie rzeźby ceramiczne, a także część wyposażenia pracowni malarskiej i fragment księgozbioru.

Fragment archiwum Mariana Kratochwila, malarza zmarłego w 1997 roku w Londynie, podarowany przez brata - Zbigniewa Kratochwila. Kolekcja zawiera dokumenty: publikacje książkowe o malarzu, katalogi wystaw, dyplomy, listy (przede wszystkim do brata, oraz korespondencje z instytucjami posiadającymi prace Kratochwila), album z fotografiami i kasety z filmami dokumentalnymi o artyście. Szczególnie cenna jest przygotowana na CD książka Zbigniewa Kratochwila o twórczości artystycznej brata, zawierająca kilkadziesiąt reprodukcji obrazów, a także szczegółowe spisy obecności prac Mariana Kratochwila w muzeach i zbiorach prywatnych na świecie. Uzupełnieniem archiwum są dwa szkicowniki przedwojenne, zbiór kilkudziesięciu rysunków z lat 20. i 30. oraz pięć płócien.

Wielką wartość ma kilkanaście prac olejnych i rysunków Marka Żuławskiego ofiarowanych przez Marylę Żuławską, które mają być wstępem do przekazania w przyszłości archiwum Żuławskiego do Torunia. Maryla Żuławska wespół z Halimą Nałęcz podarowały ponadto do Archiwum Emigracji fragment papierów londyńskiej Drian Gallery oraz prace H. Nałęcz, Haliny Korn-Żuławskiej, Feliksa Topolskiego, Józefa Piwowara, Davida Messera, Jerzego Stockiego i kilku innych.

Niezwykle cennym w kontekście potencjalnych badań naukowych, wydaje się podarowana przez malarza mieszkającego obecnie w Padwie - Ryszarda Demela, kolekcja rysunków, grafik oraz przede wszystkim pieczołowicie zebranych dokumentów na temat działalności grupy polskich malarzy-żołnierzy studiujących i wystawiających w Rzymie (1945-1947) i później w Wielkiej Brytanii. Archiwum zawiera korespondencje, dokumentację wystaw i spotkań, ulotki, wycinki prasowe, dokumenty osobiste, fotografie, filmy wideo itd. Szczególnie wartościowa jest dokumentacja działalności Grupy 49, jednego z nielicznych polskich ugrupowań artystycznych na wyspach brytyjskich.

Archiwum Władysława R. Szomańskiego, grafika, rysownika i malarza zmarłego w Londynie, otrzymane od wdowy Krystyny. Zawiera materiały do dziejów Związku Polskich Artystów Plastyków na Obczyźnie oraz pełną dokumentację działalności artystycznej Szomańskiego. Prócz szczegółowo zebranej dokumentacji fotograficznej z wystaw, korespondencji ze zleceniodawcami i instytucjami artystycznymi na całym świecie, opinii i recenzji projektów i prac graficznych, znajduje się tu komplet drukowanych drobnych prac autorskich: plakaty, afisze, pocztówki, okładki książek, winiety czasopism i gazet wojennych, setki rysunków satyrycznych wycięte z czasopism emigracyjnych, głównie z Pokrzyw (lata 50.). Osobno przechowywane są oryginalne akwarele, szkice, grafiki, kolaże, rysunki i znaki graficzne, projekty dużych form papieroplastycznych itp. Ponadto dokumentacja przedstawień Teatrzyku Zielony Krokodyl.

Kolekcję prac Kazimierza Dźwiga, członka Grupy 49, a także jego podręczny księgozbiór i archiwalia podarowała w 2004 roku Mary Dźwig. Dar zawierał też prace innych malarzy polskich studiujących z Dźwigiem w Rzymie i Londynie.

Bezcenną wartość ma archiwum i zbiór pamiątek po Januszu Eichlerze, malarzu wykształconym we Włoszech i Wielkiej Brytanii, od 1951 r. mieszkającym w Argentynie (zm. w 2002 r.). Eichler, jeden z wybitniejszych malarzy surrealistów argentyńskich, był przyjacielem Witolda Gombrowicza.

Archiwum posiada obecnie (dane z końca roku 2004 roku) oryginalne prace oraz większe zbiory dokumentów aktywności artystycznej (katalogi, foldery, wycinki prasowe, fotografie, nagrania audiowizualne itd.) następujących artystów żyjących i tworzących (krócej lub dłużej) w Wielkiej Brytanii w XX wieku: Astrid Balińska-Jundziłł; Janina Baranowska; Tadeusz Beutlich; Andrzej Bobrowski; Janina Bogucka-Wolff; Marian Bohusz-Szyszko; Andrzej M. Borkowski; Bronka Chądzyńska-Michałowska; E. Chruścicki; Ryszard Demel; Antoni Dobrowolski; Antoni Dzierżyński, Kazimierz Dźwig; Janusz Eichler; Jerzy Faczyński; Irena Fusek-Forosiewicz; Stanisław Frenkiel; Danuta Gierc (Giercuszkiewicz); Ewa Gargulińska; Stanisław Gliwa; Jan Głowacki; Danuta Głuchowska; Izabella Godlewska de Aranda; Janina Granowska-Rennie; Marian Hełm-Pirgo; Tadeusz Ilnicki; Witold Januszewski; Józef Juszkiewicz; Tadeusz Koper; Halina Korn-Żuławska; Adam Kossowski; Marian Kościałkowski; Marian Kratochwil; Halina Kryska-Karska; Leszek Fr. Krzyżanowski (Lesski); Grażyna Kulesza; Bolesław Leitgeber; Teresa Lewandowska; Mieczysław Lurczyński; Rafał Malczewski; Willam Markiewicz; Maciej Mars; Edward Matuszczak; David Messer; Halima Nałęcz; Józef Natanson; Halina Nekanda-Trepka; Jan Pieńkowski; Leon Piesowocki; Tadeusz Piotrowski; Józef Piwowar; Zdzisław Ruszkowski; Krystyna Sadowska; Henryk Siedlanowski; Kazimierz Stachiewicz; Jerzy Stocki; Halina Sukiennicka; Władysław R. Szomański; Feliks Topolski; Zygmunt Turkiewicz; Marian Walentynowicz; Antoni Wasilewski; Aleksander Werner; Zygmunt Wiśniewski; Kazimierz Zielenkiewicz (Caziel); Tadeusz Zieliński; Teresa Zwolińska-Brzeska; Julian Żebrowski; Marek Żuławski.

Mirosław Adam Supruniuk

---

Przypisy

1. Podstawowe informacje o Archiwum Emigracji zawiera publikacja: Zbiory i prace dotyczące emigracji i Polonii w Bibliotece Uniwersyteckiej i Książnicy Miejskiej w Toruniu. Informator. Toruń 1999. Por. też: Archiwum Emigracji [on-line]. [Dostęp - styczeń 2003]. Dostępny w WWW: http://www.bu.umk.pl/Archiwum_Emigracji/.
2. Zob. tymczasem: M.A.Supruniuk, Galeria Sztuki Polskiej na Obczyźnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu - warsztat do badań dla historyków sztuki polskiej XX wieku, [w:] XXVI Sesja Stałęj Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, 9-12 września 2004. Kraków: Biblioteka Jagiellońska, 2004 s.51-60.
3. W listopadzie 2002 r. otwarta została w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu ekspozycja pn. Mała Galeria Sztuki Emigracyjnej prezentująca 250 prac, 116 artystów-emigrantów. Zob.: M.A.Supruniuk, J.Krasnodębska, Mała Galeria Sztuki Emigracyjnej - ze zbiorów Archiwum Emigracji. Toruń 2002. W latach następnych pokazywane były większe i cenniejsze dary w osobnych niewielkich ekspozycjach: Marka Żuławskiego, Józefa Natansona, Aleksandra Wernera. W lutym 2005 przygotowana została ekspozycja Grafiki Konstantego Brandla ze zbiorów Archiwum Emigracji. Ekspozycja ta inaugurowala działalnośc Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu.
4. D. Buckman, Dictionary of artists in Britain since 1945. London 1998.
5. S. Frenkiel, Polskie malarstwo i rzeźba w Wielkiej Brytanii, [w:] tegoż, Kożuchy w chmurach i inne eseje o sztuce. Toruń 1998 s. 193.
6. Dokumentacja zebrana w Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu.
7. R. Demel, Akademia Sztuk Pięknych, [w:] Polscy studenci żołnierze we Włoszech 1845-1947, oprac. R. Lewicki. Hove 1996 s. 10-129.
8. Zob. dokumentację Społeczności Akademickiej USB na Obczyźnie w Archiwum Emigracji BU; Por. też: J. W. Sienkiewicz, Marian Bohusz-Szyszko. Życie i twórczość 1901-1995. Lublin 1995 s. 73-78.
9. S. Frenkiel, Kożuchy, s. 195.
10. Archiwum Grupy 49 znajduje się w Archiwum Emigracji w Toruniu.
11. J. W. Sienkiewicz, Polskie, Polskie galerie sztuki w Londynie w drugiej połowie XX wieku. Lublin-Londyn 2003, pass.
12. S. Frenkiel, Kożuchy, s. 198-199.