Biblioteka - historia

Pierwsze lata

Biblioteka Uniwersytecka powstała razem z Uniwersytetem 1 września 1945 r. a jej dyrekcję objął dr Stefan Burhardt. Przez pewien czas Biblioteka Uniwersytecka mieściła się w lokalu zajmowanym przez Książnicę przy ulicy Wysokiej 16 (teraz siedziba Towarzystwa Naukowego w Toruniu), stąd powstał pomysł, by połączyć obie biblioteki, ale nie został on zrealizowany. Uniwersytet musiał budować swój księgozbiór od podstaw, gromadząc tzw. zbiory zabezpieczone (opuszczone księgozbiory poniemieckie) oraz przejęte przez państwo księgozbiory podworskie przydzielane uniwersytetowi kolejnymi decyzjami władz [1].

W latach 1946 i 1947 r. trwały prace adaptacyjne nowego budynku przy ul. Chopina 12 (obecny Wydział Matematyki i Informatyki), który uroczyście otwarto dla czytelników 10 maja 1947 r., dysponując już wówczas ogromnym zasobem 600 tys. woluminów (przy skatalogowanych 150 tys.). Nowe wpływy wynikały przede wszystkim z zakupów oraz od 1948 r. także z przesyłania przez polskich wydawców do Torunia egzemplarza obowiązkowego.

W Bibliotece Uniwersyteckiej w owym czasie pracowały 32 osoby, które stworzyły zarówno katalog alfabetyczny, jak i rzeczowy oparty o swoją własną klasyfikację. Działały 3 oddziały:

  1. Oddział powiększania zbiorów;
  2. Oddział opracowania zbiorów i zbiorów specjalnych;
  3. Oddział Czytelnictwa.

W roku 1949 dyrektorem Biblioteki został prof. Ludwik Kolankowski — doświadczony bibliotekarz pracujący przed wojną w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej. Zatrudniono wówczas większą liczbę pracowników, przyspieszono opracowanie i zwiększono pozyskiwanie zbiorów. Co roku przybywało do Biblioteki około 30 tys. pozycji. W roku 1955 stan zbiorów liczył już 800 tys. vol., w tym starych druków około 30 tys. Podjęto również działalność szkoleniową oraz popularnonaukową. 1 kwietnia 1955 r. stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej objęła dr Maria Puciatowa, dotychczasowa zastępczyni. W następnych latach, w związku z dynamicznym rozwojem uczelni i zwiększaniem się liczby pracowników oraz studentów, postawiono na zakupy zagraniczne i wymianę darów, by uzupełnić księgozbiór o brakującą literaturę zagraniczną. W roku 1965 Biblioteka miała już ponad 1.000.000 różnego typu materiałów, ale nie wszystkie były opracowane, a wypożyczenia roczne przekraczały liczbę 55 tys. Powoli gmach biblioteki stawał się za ciasny i rozpoczęto planowanie budowy nowego.

W tym samym czasie konsolidowano także rozproszone po uczelni księgozbiory, powstało 6 bibliotek zakładowych, a do roku 1973 ich liczba wzrosła do 12, tak powstała oficjalna sieć bibliotek instytutowych. Zapoczątkowano także konserwację zbiorów, dla której szczególnie ważne było zbudowanie komory próżniowo-gazowej w 1964 r. [1].

W nowym gmachu

Nowy gmach na Bielanach, po bardzo trudnej logistycznie przeprowadzce, otwarto w 1973 r. Cennym był fakt, że budynek zaprojektowano w centrum nowego kampusu na Bielanach, w otoczeniu instytutów naukowych (na modłę zachodnią) oraz zgodnie z zasadami sztuki i praktyki bibliotekarskiej. Gmach dawał możliwości rozwoju nowych usług i funkcjonalnego zaplanowania zarówno części dla czytelników, jak i zaplecza technicznego. Bibliotekarze z całej Polski przyjeżdżali oglądać ten nowoczesny modułowy (przez to elastyczny), przeszklony i estetyczny gmach, nie przypominający innych tego typu obiektów w kraju.

W tym okresie dokonano wielu zmian na stanowisku dyrektora biblioteki. W roku 1973 odeszła wieloletnia dyrektorka dr Maria Puciatowa, którą na krótko zastąpił dr Edmund Józefowicz, zaraz po nim funkcję objął dr Henryk Łapiński z Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu, krótko potem zaś mgr Stefan Czaja. Od 1 lipca 1974 r. na stanowisku dyrektora zasiadł znów na dłużej profesor dr hab. Bohdan Ryszewski pracownik naukowy Instytutu Historii i Archiwistyki UMK. W połowie lat 80. funkcję dyrektora objął mgr Stefan Czaja i pozostał na stanowisku do lipca 2003 roku. Następnie obowiązki dyrektora pełniła mgr Anna Bogłowska. W latach 2004-2010 dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej był dr Mirosław Supruniuk a od czerwca 2010 funkcję tę sprawuje dr Krzysztof Nierzwicki.

W latach 70 i 80 Biblioteka funkcjonowała bardzo dobrze rozwijając katalogi, zasoby i poszukując rezerw magazynowych. Była to — w porównaniu do innych tego typu instytucji — bardzo nowoczesna placówka, która miała elektroniczny system informowania o zamówieniach i wypożyczeniach, czas oczekiwania na książkę trwał 30 min., co nie było takie oczywiste w innych ośrodkach. Bibliotekarze pracowali z czytelnikami na wszystkich piętrach w otwartych przestrzeniach katalogów, czytelń i dziale informacji.

Dzięki budowie gmachu Wydziału Nauk Ekonomicznych w latach 1987-1992 biblioteka zyskała nowe powierzchnie magazynowe pod nim — 2400m. Biblioteka zaczęła także eksperymentować z komputerami i bazami danych oraz unowocześniać pracownię konserwacji. Na wzór zagranicznych pojawiły się pierwsze pomysły na budowanie kolekcji o otwartym dostępie do książek (księgozbiór studencki oraz Pracowni Pomorzoznawczej). Nowocześnie prowadzone były także prace bibliograficzno-informacyjne, organizowano szereg wystaw i spotkań promujących zbiory Biblioteki i dorobek naukowy pracowników UMK.

W nowym gmachu Biblioteka znacznie wzbogaciła także swoje wyposażenie techniczne, szczególnie w zakresie urządzeń reprograficznych, pozyskując w roku 1975 wydajne urządzenia kopiujące i do mikrofilmowania. Pod koniec lat 80 BGUMK miała już pierwsze próby komputeryzacji i testów za sobą i zaczątek katalogu elektronicznego w systemie ISIS oparty o rekordy pobierane od 1985 r. z Przewodnika Bibliograficznego, opracowanego w Bibliotece Narodowej. Bazę uzupełniano na bieżąco o opisy nabytków Biblioteki.

Komputeryzacja

Lata 90. to intensywna komputeryzacja biblioteki, zakup bardzo nowoczesnego oprogramowania zintegrowanego (obsługującego wiele funkcji bibliotecznych) i budowanie katalogów elektronicznych. W całej sieci bibliotecznej pracowało ponad 200 pracowników, niektórzy z nich byli specjalistami w bardzo wąskich dziedzinach i fachowcami najwyższej klasy kształcącymi się także za granicą. Dzięki temu byli w stanie podjąć wysiłek zmian, jakie niosła nowa epoka sieci.

Internet całkowicie odmienił działalność biblioteki naukowej i jej usługi. W latach 1993-1997 Biblioteka uzyskała dostęp do Internetu, bibliotekarze wysłali do USA pierwsze zapytania (kwerendy) biblioteczne i dostali odpowiedź w parę dni, nie miesięcy, co było dla nich ogromnym zaskoczeniem i sprawiło, że rozpoczęto poważne zmiany w komunikowaniu naukowym. Kierując się zasadą otwarcia przeniesiono wówczas Oddział Informacji Naukowej bliżej czytelników na I piętro obok katalogów i wypożyczalni oraz zorganizowano go wg nowych zasad włączając w jego podstawową działalność upowszechnianie informacji o elektronicznych bazach danych oraz mailing, jako główny kanał komunikacyjny między ośrodkami naukowymi w kraju i za granicą.

Biblioteka przeprowadziła wówczas z powodzeniem komputeryzację podstawowych procesów opracowania i udostępniania zbiorów, instalując amerykański system biblioteczny HORIZON. Przez dwa lata (1993-1995) katalog komputerowy w systemie ISIS oraz tradycyjny katalog kartkowy były prowadzone równolegle. Od listopada 1995 roku nowe opisy wprowadza się wyłącznie do katalogu komputerowego Biblioteki. Do systemu Horizon przeniesiono opisy bibliograficzne książek, utworzone wcześniej w systemie ISIS. Na bieżąco aktualizowana baza katalogowa zawierała opisy: książek, starych druków (książek wydanych do 1800 r.), czasopism, druków muzycznych, map i dokumentów elektronicznych.

Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu jako jedna z pierwszych w Polsce stworzyła swoje strony www – jeszcze w technologii Gopher w roku 1996. Potem unowocześniała je i zmieniała na bieżąco, by dostarczać szybko i nowocześnie informacji o swoich zasobach. Także w Toruniu na UMK powstała jedna z pierwszych list dyskusyjnych bibliotekarzy INFOBIB-L, dzięki której pracownicy podnosili swoje kwalifikacje zawodowe i wymieniali doświadczenia. Bibliotekarze uczestniczyli także w konferencjach, projektach, debatach polskich i zagranicznych, by sprostać nowym wyzwaniom. Od 2002 r. BU rozpoczęła współtworzenie centralnego katalogu polskich bibliotek naukowych i akademickich — NUKAT, a na UMK powstał rozproszony katalog biblioteczny KARO. Oba wspomagały wyszukiwanie polskich zasobów naukowych i przyspieszały katalogowanie.

W latach 2006-2007 r. uruchamiano kolejne usługi dla czytelników: elektroniczne zamawianie książek z katalogu i powiadamianie o terminie zwrotu, formularze zapytań, komunikatory. Czytelnik miał także możliwość sprawdzania stanu konta bibliotecznego i elektronicznego przedłużania terminu zwrotu książek. Ponieważ katalog kartkowy książek od roku 1995 nie jest aktualizowany, jest katalogiem historycznym, ale ważnym, bo nie wszystkie książki i czasopisma miały opisy w elektronicznym, to w 2006 r. zdecydowano, że wszystkie katalogi kartkowe zbiorów nowych i specjalnych będą  zeskanowane i umieszczone w Internecie. W 2007 roku biblioteka Uniwersytecka w Toruniu pokazała już wszystkie swoje katalogi online tak, więc czytelnicy, mogą sprawdzić jej zasoby online.

W 2021 r., dzięki środkom pozyskanym przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika na realizację projektu pn. "Universitas Copernicana Thorunensis in Futuro II – modernizacja Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w ramach Zintegrowanego Programu Uczelni" zakupiony został i wdrożony nowoczesny system biblioteczny Alma z multiwyszukiwarką Primo. 27 czerwca 2021 r. system Alma i multiwyszukiwarka Primo zostały uruchomione dla czytelników. W lipcu 2021 r. Katalogi Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu zostały połączone z katalogami Biblioteki Narodowej, tym samu uruchomiono współkatalogowanie zbiorów toruńskiej książnicy uczelnianej w ramach ogólnokrajowej sieci bibliotecznej w czasie rzeczywistym. Istotnym rezultatem implementacji jest wyszukiwarka katalogi.bn.org.pl, stanowiąca połączone katalogi centralnej biblioteki państwa, Biblioteki Jagiellońskiej wraz ze wszystkimi bibliotekami instytutowymi Uniwersytetu Jagiellońskiego, dwóch bibliotek wojewódzkich – w Kielcach i w Lublinie oraz Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu wraz ze wszystkimi bibliotekami specjalistycznymi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Razem katalogi liczą 25 milionów jednostek przechowywanych w połączonych bibliotekach.

Od lat 90. rozwijane są także inne bazy danych Bibliografia publikacji prac pracowników UMK i bibliografie regionalne tworzone w Pracowni Pomorzoznawczej: Bibliografia historii Pomorza i krajów bałtyckich i Bibliografia Gazety Toruńskiej 1867-1921. Są to kontynuacje prac wcześniejszych, ale prowadzonych tradycyjnie z pomocą kartotek i druków zwartych.

Cyfryzacja zasobów

W roku 2003 pracownicy biblioteki rozpoczynają planowanie cyfryzacji zasobów, tak by z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej skorzystać z funduszy wspierających te działania. W roku 2004 powstaje projekt, a we wrześniu 2005 r. pierwsze cyfrowe wersje dokumentów ze zbiorów Biblioteki pojawiły się w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej (oficjalnie otwartej 2 grudnia 2005 r.). By realizować to przedsięwzięcie w partnerstwie, uczelnie regionu zawiązują Konsorcjum Bibliotek Naukowych Regionu Kujawsko-Pomorskiego. Biblioteka jest częścią polskiej sieci bibliotek cyfrowych. Od roku 2008 opisy bibliograficzne dokumentów cyfrowych KPBC eksportuje się przez serwis Federacji Bibliotek Cyfrowych do Europeany — najważniejszej biblioteki cyfrowej starego kontynentu.

 

W 2002 r. za długoletnią nowoczesną pracę oraz wkład w dzieło polskiego bibliotekarstwa Biblioteka uhonorowana została medalem "Bibliotheca Magna Perennisque".

medal medal

 

W roku 2004, przez połączenie dwóch niezależnych uczelni regionu, Bibliotece Uniwersyteckiej przybywa nowa duża jednostka w Bydgoszczy - Biblioteka Medyczna Collegium Medicum UMK. Biblioteka ta uczestniczy w wielu nowoczesnych inicjatywach i organizuje liczne spotkania promujące naukę. W 2006 r. stworzyła ważne dla społeczności lekarzy Regionalne Centrum Informacji Medycznej (RCIM), które dostarcza najnowszej wiedzy z zakresu medycyny. Projekt był finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz w z budżetu państwa. Biblioteka także bardzo szybko rozpoczęła prace bibliometryczne, które wspomagają parametryzację uczonych i uczelni. Więcej o bibliotece można przeczytać na jej stronach.

Sieć biblioteczno-informacyjna

Dziś Biblioteka Główna, Biblioteka Medyczna Collegium Medicum oraz inne biblioteki wydziałowe i instytutowe (gromadzące piśmiennictwo związane ze specjalizacją naukową określonej jednostki organizacyjnej Uniwersytetu) tworzą dużą jednolitą sieć biblioteczno-informacyjną UMK, która ma ponad 3 mln różnego typu materiałów bibliotecznych od książek przez czasopisma do dzieł sztuki w formacie analogowym i elektronicznym, obsługiwanych przez 186 pracowników. Dzięki Internetowi bibliotekarze są w stanie dotrzeć do każdej informacji naukowej, która jest niezbędna w procesie badawczym czy dydaktycznym, dają dostęp do ponad 60 tys. tytułów czasopism uczestnicząc w międzynarodowych projektach, wymianach, konferencjach pogłębiając swoją wiedzę i wdrażając najnowsze technologie komunikacyjne i informacyjne, szkoląc pracowników i studentów w zakresie ich wykorzystania.

Bożena Bednarek-Michalska [aktualizacja Dominika Czyżak, grudzień 2023 r.]

[1] Bohdan Ryszewski, Zarys dziejów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu w latach 1945-1985. [w:] Studia o działalności i zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Cz. 5 Temat i słowa kluczowe: Biblioteka Główna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Współtwórca: Ryszewski, Bohdan (1934), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja KopernikaToruń 1990. Dostępne w: http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=25885&from=publication.