Zbiory graficzne - charakterystyka zbiorów

Sekcja Zbiorów Graficznych

Sekcja Zbiorów Graficznych gromadzi oryginalną grafikę artystyczną i ikonograficzną, ekslibrisy, dawne pocztówki, plakaty, fotografię artystyczną, a także malarstwo i rysunek oraz drukowaną dokumentację wystaw i działalności artystycznej w Polsce, zwłaszcza w Toruniu (foldery i katalogi wystaw). W niewielkim zakresie gromadzone są także oryginalne dokumenty archiwalne i spuścizny po artystach plastykach. Ze względu na tradycję Uniwersytetu odwołującą się do historii Almae Matris Vilnensis, Sekcja gromadzi dzieła sztuk plastycznych powstałe w kręgu szkół wileńskich (od końca XVIII wieku) i toruńskich, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku absolwentów Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i Wydziału Sztuk Pięknych UMK.

Kolekcja ekslibrisów

Kolekcja ekslibrisów, licząca ponad 52 tysięcy jednostek, należy do największych i najbardziej interesujących w Polsce. Są to zarówno znaki książkowe polskie, jak i obce i obejmują okres od XVI wieku po czasy współczesne. Te ostatnie reprezentują wszystkie ważniejsze ośrodki graficzne w Polsce, a przede wszystkim „szkołę wileńsko-toruńską” – od pierwszych znanych XVIII-wiecznych znaków toruńskich – po prace artystów związanych z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK i regionem (posiadamy niemal pełne zestawy ekslibrisów takich mistrzów w tej dziedzinie, jak E. Kuczyński i W. Jakubowski, a także A. Bortowski, D. Dońska-Marciniak, H. Fajhauer, R. Krzywka, S. Rolicz, A. Szeles i W. Tomaszewska). Zgromadzenie tak znacznej liczby znaków książkowych możliwe było dzięki zakupom oraz darom kolekcjonerów, grafików i bibliofilów.

Ekslibrisy są przede wszystkim cennym – często niezastąpionym – materiałem źródłowym do badań proweniencyjnych, do studiów nad dziejami bibliotek, kolekcjonerstwa i czytelnictwa. Ze względu na rysowane na ekslibrisach elementy identyfikujące właściciela, takie jak nazwy własne, herby, przedstawienia budowli, sceny alegoryczne związane z zawodem właściciela, znaki te mogą być ponadto cenne w badaniach biograficznych, heraldyce, genealogii czy historii kultury. Głównym kryterium gromadzenia ekslibrisów są walory czysto dokumentacyjne, w mniejszym zaś stopniu – artystyczne, choć trzeba zaznaczyć, że twórcami ekslibrisów byli artyści tej miary, co Konstanty Brandel, Józef Mehoffer i Józef Gielniak. Współczesne ekslibrisy rozluźniły lub wręcz zerwały łączność z książką. Nie służą do identyfikacji właściciela księgozbioru, lecz są projektowane jako samodzielne dzieło sztuki graficznej. Zamiast na wewnętrzną stronę okładki książek trafiają do tek kolekcjonerów. Dla historyków i krytyków sztuki ekslibrisy mogą być znakomitym materiałem porównawczym różnych szkół artystycznych, stylistyk i technik graficznych.

Zbiór pocztówek

Zbiór pocztówek, liczący ponad 143 tysięcy jednostek, jest największą tego typu kolekcją publiczną w Polsce. Są to karty pocztowe wydane między połową XIX a końcem XX wieku, choć najciekawsze i najcenniejsze zarówno pod względem plastycznym (artystycznym), jak i historycznym oraz dokumentacyjnym są pocztówki wydrukowane na przełomie XIX i XX stulecia oraz w okresie międzywojennym. Wówczas to bowiem na karty pocztowe trafiły fotografie miast, budynków, obiektów architektonicznych i przyrodniczych oraz osób w strojach z epoki. Szczególna wartość dokumentalna tych pocztówek polega na tym, że zachowały one często wygląd obiektów zaginionych, uszkodzonych, zniszczonych bezpowrotnie. Dlatego też karty pocztowe są cennym uzupełnieniem badań historyków, historyków kultury, etnografów, konserwatorów zabytków i muzealników. Są najczęściej wykorzystywane jako swoiste źródło ikonograficzne do różnych prac naukowych i popularyzatorskich oraz w celach wystawienniczych.

Kolekcja grafiki

Kolekcja grafiki obejmuje zarówno ryciny pozyskane z tzw. zbiorów zabezpieczonych, jak i z darów osób prywatnych, spuścizn po znanych osobach nauki i kultury, głównie związanych z UMK, oraz częściowo z zakupów antykwarycznych i od artystów. Kolekcja grafiki liczy ponad 11 tysięcy jednostek (grafika luźna, albumy i teki autorskie). W kolekcji przeważa współczesna grafika polska, głównie wywodząca się ze „szkoły toruńskiej” oraz z Pomorza. Do najstarszych rycin należą drzeworyty książkowe z końca XV i początków XVI w. oraz XVII-wieczne samodzielne miedzioryty (m.in. J. Falcka, W. Hondiusza, Kilianów, J. Sandrarta, N. Berchema, W. Hollara i in.). Są to głównie dzieła sztuki o charakterze ikonograficznym – portrety władców, ludzi Kościoła, sławnych ludzi nauki i sztuki (przede wszystkim z obszaru kultury niemieckiej), weduty i plany miast (w tym Torunia i Wilna) oraz sceny mitologiczne, alegoryczne i rodzajowe, wreszcie pejzaże. Wśród nich są prace cenniejsze, o znacznych wartościach artystycznych, m.in. takich artystów, jak: F. Piranesi, S. Della-Bella, J. Falck oraz nieco większe zespoły rycin XIX-wiecznych artystów polskich i w Polsce działających, np.: D. Chodowieckiego, F. Dietricha, K. Kielisińkiego, A. Oleszczyńskiego, J. F. Piwarskiego, M. Fajansa i in.

Grafika współczesna, XX-wieczna – wileńska i toruńska – gromadzona jest jako dokumentacja działalności szkół artystycznych w obu miastach. Pozyskanie znaczącej kolekcji możliwe było dzięki współpracy z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK oraz darowiznom rodzin artystów wileńskich. Tym samym Sekcja Zbiorów Graficznych posiada duży i zwarty zespół prac takich artystów jak: Jerzy Hoppen i Edward Kuczyński (jest to ich pełne oeuvre graficzne) oraz ich wychowanków, m.in. Koźmy Czuryło, Lwa Dobrzyńskiego, Romany Gintyłłównej (także liczne akwarele z okresu powojennego), Leona Kosmulskiego, Hanny Milewskiej, Adolfa Popławskiego, Bolesława Rogińskiego, Walentego Romanowicza (w tym szkice przygotowawcze oraz miedziane klisze graficzne), Józefa Sękalskiego, Vladasa Dremy, Krystyny Wróblewskiej, Stanisława Żukowskiego. Stanisława Rolicza (oraz rysunki, szkice i archiwalia). Ponadto Sekcja zgromadziła większe zespoły rycin (w tym akwarel, rysunków, szkiców) wielu współczesnych artystów toruńskich związanych z Wydziałem UMK, takich jak: Stanisław Borysowski, Jan Baczyński, Piotr Firlej, Bronisław Jamontt, Piotr Klugowski, Józef i Zygmunt Kotlarczykowie, Ryszard Krzywka, Barbara Narębska-Dębska, Tymon Niesiołowski, Edmund Piotrowicz, Mirosław Piotrowski, Maria Pokorska, Bogumiła Pręgowska, Bogdan Przybyliński, Józef Słobosz, a ponadto pochodzących z Torunia: Małgorzata Iwanowska-Ludwińska, Krystyna Szalewska, Maria Wąsowska, Cecylia Wiśniewska-Maćkiewicz, Stefan Wojciechowski i inni.

Kolekcja grafiki (ale też rysunku i malarstwa) stanowi znakomity materiał artystyczny dla autorów monografii poszczególnych plastyków i szkół artystycznych, a także historyków nauki, sztuki i badaczy życia artystycznego w Wilnie i Toruniu. Może być wykorzystywana jako materiał ilustracyjny do publikacji naukowych i popularnych oraz bogate źródło dla prac dyplomowych studentów muzealnictwa i konserwacji. Znaczna bowiem część najstarszych druków graficznych, ze względu na wiek i techniki drukarskie, ale też format, zachowało się z złym stanie i wymaga opieki konserwatorskiej. Dotyczy to także grafiki XIX-wiecznej, drukowanej na kwaśnym papierze, który nie wytrzymuje upływu czasu.

Liczne przykłady grafiki zwłaszcza szkoły wileńsko-toruńskiej, ekslibrisy oraz dawne pocztówki upowszechnia się w Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Część prac (ryciny, ekslibrisy, pocztówki) pokazywana jest również na licznych wystawach w Polsce i poza granicami kraju.

Jan Kotłowski