Potrzeba ujawnienia zawartości "Gazety Toruńskiej" istniała od dawna. Jedyny jej egzemplarz znajdujący się w zbiorach Książnicy Miejskiej im. Kopernika w Toruniu jest w ciągłym użyciu, w poszukiwaniu bowiem materiałów wertują jej roczniki historycy i poloniści, studenci i magistranci, pracownicy naukowi, dziennikarze i inni. Celem ułatwienia korzystania z "Gazety" zrodził się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu pomysł sporządzena bibliografii jej zawartości w formie kartoteki. W ciągu paru lat zespoły złożone z pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej i Książnicy Miejskiej1 rozpisały zawartość 55 roczników, grupując zebrany materiał w szereg działów i poddziałów wyodrębnionych na podstawie kryteriów tematycznych. Kartoteka liczy przeszło 30 000 kart i znajduje się do dyspozycji użytkowników w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.
Materiał w trakcie rozpisywania i układania podlegał selekcji, w konsekwencji której nie wszystko, o czym pisała "Gazeta Toruńska", znalazło się w kartotece. I tak pominięto między innymi wiadomości agencyjne ze świata, kronikę wypadków i wydarzeń o nikłym lokalnym znaczeniu oraz ogłoszenia. Uwzględniono natomiast całokształt przejawów życia polskiego w zaborze pruskim, wszelkie materiały biograficzne, wszystkie teksty literackie, a także informacje kronikarskie o znaczeniu kulturalnym czy gospodarczym. W ten sposób opracowana kartoteka będzie niewątpliwie przydatna i już obecnie - jak potwierdza to praktyka - oddaje duże usługi wszystkim zainteresowanym badaczom.
Jak wspomniano materiał kartoteki uporządkowano na podstawie kryteriów tematycznych. Na pierwszym miejscu wyodrębniono zagadnienia społeczno-gospodarcze, obejmujące między innymi takie działy, jak: demografia, gospodarka, przemysł (w tym około 100 pozycji dotyczących przemysłu cukrowniczego), handel, rzemiosło, bogactwa kopalniane (ten dział zawiera wprawdzie niewiele pozycji, można jednak wśród nich znaleźć ciekawostki w rodzaju odkrycia źródła nafty w Toruniu czy węgla brunatnego w Koninie). Rolnictwo ze względu na obfitość materiału rozczłonkowano na szereg mniejszych poddziałów, jak np. kolonizacja niemiecka, wywłaszczenia, robotnicy sezonowi. W kolejnym dziale, zatytułowanym komunikacja i łączność znajdujemy wiele pozycji dotyczących budowy linii kolejowych, głównie na terenie Prus Wschodnich i Zachodnich. Następne działy obejmują banki, sejmiki gospodarcze w Toruniu, sejmiki powiatowe, zagadnienia emigracji (uwzlędniono tu wszystkie problemy związane z polskim ruchem emigracyjnym), ruchu robotniczego oraz działalności różnych organizacji i stowarzyszeń społecznych, jak na przykład: Jedność, Macierz, Sokół, Towarzystwo Pomocy Naukowej, Towarzystwo Oświaty Ludowej, Towarzystwo Ludowe, Towarzystwo Pożyczkowe i Towarzystwo Przemysłowe. Jest to jeden z najliczniejszych działów, obejmuje bowiem z górą 3000 pozycji.
Wyodrębnione w dalszej części kartoteki zagadnienia polityczne skupiają pozycje z zakresu problematyki ogólno-politycznej, sytuacji ludności polskiej w zaborze pruskim (np. sprawy germanizacji, wysiedleń, walki o język polski itp.) i działalności sejmu pruskiego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień polskich.Dział historii posiada niewiele materiału, a większość pozycji wchodzących w jego skład (ok. 200) ma charakter okolicznościowy, dotyczą one bowiem rocznic narodowych i obchodów, między innymi grunwaldzkich, kościuszkowskich, odsieczy Wiednia itp.
Bardzo natomiast rozbudowany dział stanowią zagadnienia kultury umysłowej i artystycznej, grupujące materiały z dziedziny oświaty, dziennikarstwa, literatury, teatru itp. Wśród nich około 1500 pozycji dotyczy szkolnictwa, a zwłaszcza jego germanizacji prowadzonej przez władze zaborcze i walki podejmowanej przez stronę polską o miejsce dla języka ojczystego i religii w szkole.
W dziale prasa zebrano materiały traktujące o periodykach wydawanych na terenie zaboru pruskiego, jak na przykład "Dziennik Poznański", "Gazeta Grudziądzka", "Pielgrzym", "Przyjaciel Ludu". Obszerna jest zawartość kolejnego działu, a mianowicie literatury. Warto tu zaznaczyć, że większa część jego zawartości, obejmująca ponad 2000 pozycji z zakresu literatury polskiej, będzie już w niedalekiej przyszłości dostępna w opublikowanej formie2.
Do interesujących wniosków prowadzi nawet pobieżny przegląd pozycji dotyczących literatury obcej, okazuje się bowiem, że literatura niemiecka reprezentowana była w "Gazecie Toruńskiej" w minimalnym stopniu. I tak na przykład Goethe drukowany był tylko jeden raz, przy czym tematyka utworu związana była z Mickiewiczem, natomiast przedstawiciele literatury francuskiej, rosyjskiej i angielskiej, że wymienimy tu choćby Daudeta, Maupassanta, Verne'a, Zole, Czechowa, Gorkiego czy Twaina, często gościli na łamach toruńskiego dziennika.
W dziale teatr wyeksponowano przede wszystkim materiał dotyczący teatru amatorskiego, a zważywszy znaczenie informacji z tej dziedziny dla poznania całokształtu narodowego ruchu kulturalnego w okresie zaboru, uwzględniono nawet wiadomości o charakterze kronikarskim.
Jakkolwiek "Gazeta Toruńska" z racji swego regionalnego zasięgu poświęcała przede wszystkim swe łamy sprawom polskim W zaborze pruskim, nie brakowało w jej rocznikach materiałów dotyczących analogicznych problemów na terenie pozostałych dwu zaborów. Stąd też pozycje z tego zakresu zgrupowano w kolejnym dziale - sprawy polskie w zaborze austriackim i rosyjskim.
Z dalszych głównych grup materiałowych wydzielonych w kartotece należy jeszcze wymienić artykuły popularnonaukowe (ok. 100 pozycji) oraz dwa ważne działy a mianowicie miejscowości i osoby. W pierwszym z nich zebrano pozycje odnoszące się głównie do zagadnień komunalnych, poszczególnych zabytków, ważniejszych wydarzeń itp. w drugim zaś zgromadzono wszelkie materiały biograficzne dotyczące życia i działalności osób narodowości polskiej (obcej w wyborze), włącznie z klepsydrami. Przy poszczególnych nazwiskach starano się zawsze w miarę możliwości podać podstawowe dane biograficzne. Dział ten liczy przeszło 4000 pozycji.
W zakończeniu niniejszej, z konieczności niepełnej informacji, warto chyba zgłosić postulat zmikrofilmowania "Gazety Toruńskiej", co z jednej strony uchroniłoby ją przed zniszczeniem powodowanym coraz to intensywniejszym jej użytkowaniem, z drugiej zaś stworzyłoby możliwości udostępniania jej poza Toruniem. Zważywszy na rosnące zainteresowanie "Gazetą Toruńską" również w innych ośrodkach naukowych, zgłoszony tu dezyderat winien jak najszybciej doczekać się realizacji.
1 Skład zespołów: mgr Regina Czmielowa, mgr Ewa Dobrowolska, mgr Janina Gryckiewicz, mgr Jadwiga Lisowska, mgr Marta Płoszaj (Bibl. Uniw.) oraz mgr Anna Lewandowska i mgr Wanda Malczewska-Wyrzykowska (Książn. Miej.). Kierownikiem obu zespołów był mgr Henryk Baranowski (Bibl. Uniw.).
2 E. Dobrowolska, D. Poklewska, Literatura polska na łamach "Gazety Toruńskiej", Bibliografia. Zesz. Nauk. UMK, Nauka o Książce VI.