Londyńska Fundacja Veritas została powołana w lutym 1947 roku. Inicjatorem jej powstania był ówczesny duszpasterz akademicki, wybitny tomista i historyk, ks. Stanisław Bełch, który występując z tą propozycją odpowiedział na oczekiwania, a równocześnie zaprosił do współpracy, grono świeckich katolików polskich działających od czasu wojny w Anglii. Jednym z celów, jakie wyznaczyła sobie Fundacja, była pomoc studentom polskim i kandydatom na studia, którzy chcieli podjąć naukę na wyższych uczelniach w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Holandii i Belgii. Pomoc ta przybierała różną formę - dzięki Fundacji młodzi Polacy zdobywali informacje na temat możliwości i warunków studiowania, otrzymywali stypendia, zamieszkiwali w prowadzonych przez Fundację domach studenckich w Londynie, Cork, Galway, Dublinie i Madrycie, wreszcie brali udział w obozach wypoczynkowych organizowanych w okresie letnim.

Drugim ważnym polem, na którym Fundacja podejmowała intensywne działania, było wspieranie pracy duszpasterskiej wśród emigracji polskiej. Dość szybko dostrzeżono również konieczność zintegrowania i rozwinięcia rodzących się od czasu zakończenia wojny inicjatyw wydawniczych. Działania te doprowadziły do utworzenia Katolickiego Ośrodka Wydawniczego Veritas (Veritas Foundation Publication Centre), w powstawaniu którego aktywny udział wzięło Polskie Koło Tomistyczne, redakcja powstałego w maju 1947 roku katolickiego tygodnika społeczno-kulturalnego "Życie" oraz Biuro Prasowe Biskupa Polowego.

Zygmunt Kotkowski - pierwszy dyrektor Veritas Foundation Press

Pierwszym Kierownikiem KOW - największego wydawnictwa polskiego w Wielkiej Brytanii i (obok Editions du Dialogue) najważniejszej polskiej katolickiej oficyny wydawniczej na obczyźnie - został Bolesław Świderski. Działania przez niego podjęte spotkały się z życzliwym przyjęciem ze strony emigracyjnych organizacji, co pociągnęło za sobą konkretne formy pomocy. I tak Katolicki Fundusz Wydawniczy przekazał wydawnictwu Veritas swój dotychczasowy dorobek, Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie oddał do kolportażu związkowe publikacje, zaś pierwszy patron Fundacji - ks. abp Józef F. Gawlina - podarował kilka maszyn drukarskich. Efektem tego wsparcia było powstanie księgarni i drukarni - Vetritas Foundation Press, której pierwszym dyrektorem został Zygmunt Kotkowski.

Powstanie Katolickiego Ośrodka Wydawniczego Veritas było odpowiedzią na rozliczne potrzeby czytelnicze uchodźców polskich, którzy zdając sobie sprawę z sytuacji, w jakiej się znaleźli, i nie widząc możliwości powrotu do kraju, nie rezygnowali ze świadomego uczestnictwa w życiu Kościoła i zaspokajania swoich potrzeb duchowych i ambicji kulturalnych. Dlatego oficyna rozpoczęła swą działalność od druku Nowenny do Miłosierdzia Bożego, opracowanej przez ks. Michała Sopoćkę według objawień siostry Faustyny Kowalskiej (1947), a zaraz potem udostępniła szerokiemu gronu czytelników Książkę o Kołymie Anatola E. Krakowieckiego (1950) i Przymierze. Powieść biblijną Zofii Kossak Szczuckiej (1951).

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom emigracyjnych środowisk KOW Veritas po kilku miesiącach istnienia skupił się na możliwościach wydawania katolickiej prasy. Wkrótce przedsięwzięte zostały konkretne działania, które zaowocowały wydawaniem trzech pism. Pierwszym z nich było przejęte w 1948 roku (do tego momentu drukowane w Belgii) "Życie", do końca 1957 roku ukazujące się jako tygodnik, a następnie - do grudnia 1959 roku - jako miesięcznik. Drugim był powstały w wyniku nowej inicjatywy Tygodnik Katolicki "Gazeta Niedzielna", którego pierwszy numer wydano 1 maja 1949 roku. Pismo to spotkało się z tak dużym odzewem i życzliwością ze strony czytelników, że - jako jedyne spośród wymienionych - ukazuje się do dnia dzisiejszego. Trzecim periodykiem mającym oparcie w KOW był wydawany przez zaledwie dwa lata miesięcznik dla pracującej młodzieży katolickiej "Droga" (1954-1956).

Podejmowane inicjatywy sprawiały, że Veritas szybko zjednywał sobie czytelników, stopniowo nabierając znaczenia w środowisku londyńskiej emigracji, a przy tym skupiał coraz szersze grupy współpracowników. Wśród nich wyróżniało się kilkanaście osób, które w znaczący sposób nadawały ton pracom londyńskiej oficyny, a także w znacznym stopniu wpływały na jej późniejsze losy, wspierając ją w działaniach redakcyjnych i wydawniczych. Byli to m.in. redaktorzy naczelni wspomnianych pism Jan Tokarski, Jan Bielatowicz, Stanisław Grocholski, Andrzej Onyszkiewicz, Tadeusz Borowicz, Zdzisław E. Wałaszewski, a także Józef Kisielewski. Ten ostatni pełnił dodatkowo do 1960 roku funkcję Kierownika KOW (w 1948 Bolesława Świderskiego zastąpił, pracujący następnie na tym stanowisku przez kilka miesięcy, Jan Nowacki).

Prężnie rozwijający się Ośrodek i Fundacja nieustannie poszukiwały nowych form wspierania rodaków - i to nie tylko tych na uchodźstwie, ale także tych pozostających w Polsce. Dlatego co chwilę pojawiały się nowe pomysły i kolejne inicjatywy. Jedną z nich była wysunięta przez ks. Włodzimierza Cieńskiego na łamach "Życia" już w 1947 roku propozycja utworzenia Akcji Miłosierdzia, której celem miało być udzielanie materialnego wsparcia rodakom. Zanim jednak doszło do realizacji tej idei, w 1949 roku Veritas ustanowił nagrodę literacką dla pisarzy tworzących na emigracji w zgodzie z zasadami wiary i obyczajów katolickich. Pierwsze rozdanie wyróżnień odbyło się 3 maja 1950 roku, a wśród laureatek znalazła się Beata Obertyńska. Nagrodę tę otrzymali także m.in.: Zofia Bohdanowicz, Tadeusz Nowakowski, Bronisław Przyłuski, Bolesław Kobrzyński, Wojciech Wasiutyński, Teodor Parnicki, Janusz Jasieńczyk, Michał Chmielowiec. W rok później - 15 kwietnia 1951 roku - ruszyła Akcja Miłosierdzia, która początkowo skupiała się na dostarczaniu do Polski leków niezbędnych do ratowania życia i leczenia przewlekłych schorzeń, zaś w latach późniejszych rozszerzyła swe działania o przekazywanie potrzebującym konkretnej pomocy finansowej.

Pamiętając o materialnym aspekcie egzystencji Fundacja i Ośrodek Wydawniczy nie zapominały także o innych jej wymiarach. W tym kontekście bardzo ważnym dla rozwijającego się wydawnictwa okazał się rok 1950, gdy to zainicjowano wydawanie serii "Biblioteka Polska". W jej ramach wyróżniono pięć podserii, z których każda została poświęcona innemu typowi piśmiennictwa, zaś dla ułatwienia odróżniono je kolorem okładki. Największą z nich była licząca sto cztery tomy seria czerwona, w której publikowano dzieła literatury pięknej oraz pamiętniki i wspomnienia. Drugą pod względem liczebności tomów (trzydzieści cztery) stanowiła zainicjowana w 1962 roku przez ks. Stanisława Bełcha seria brązowa - do 1986 roku opublikowano w niej najważniejszą pozycję w dorobku wydawniczym Veritasu - Sumę teologiczną św. Tomasza z Akwinu, zaś w roku 1998 dodatkowo jeden tom odnoszącego się do niej Słownika terminów w opracowaniu Artura Andrzejuka. Trzecią była seria niebieska - religijna (trzydzieści trzy tomy), czwartą zielona - popularnonaukowa (szesnaście tomów), zaś piątą biała - tzw. premiowa (jedenaście tomów). Rocznie ukazywało się ok. 12 nowych tytułów, z upływem czasu liczba ta była stopniowo podwajana przez wznowienia. Poszczególne pozycje wydawane przez Veritas (także poza seriami) ukazywały się w nakładzie od tysiąca do 2,5 tys. egzemplarzy (niekiedy udawało się wydawnictwu przekroczyć nakład 5 tys. egzemplarzy). Pierwszym redaktorem "Biblioteki Polskiej" (od 1951 roku) był Michał Chmielowiec, którego w marcu 1955 roku zastąpił Jan Bielatowicz.

Nie sposób tu omówić czy choćby wymienić wszystkich pozycji, jakie złożyły się na "Bibliotekę Polską". Można jedynie próbować wskazać na - obok wspomnianej Sumy teologicznej - najważniejsze. I tak w podserii czerwonej (literacko-pamiętnikarskiej), zapoczątkowanej Błogosławioną winą Zofii Kossak (1953) ukazały się wspomnienia polityków i dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie - m.in. Pamiętniki gen. Józefa Hallera (1964), Wspomnienia wojenne 1939-1946 gen. Stanisława Kopańskiego (1961) i Droga wiodła ugorem gen. Stanisława Sosabowskiego (1967). Obok tego należy wymienić książki beletrystyczne i poetyckie: Marii Danilewicz (Blisko i daleko, 1953), Wacława Grubińskiego (Pani Sapowska, 1953), Marii Czapskiej (Miłosierdzie na miarę klęsk, 1954), Jana Bielatowicza (Laur Kapitolu i wianek ruty, 1954; Książeczka, 1961), Antoniego Bogusławskiego (Płaszcz i szpada, 1959), Mariana Czuchnowskiego (Srebrna ostroga, 1958), Zofii Bohdanowiczowej (Przeciwiając się świerszczom, 1965), niemal wszystkie książki emigracyjne Ferdynanda Goetla (Tatry, 1953; Czas wojny, 1955; Nie warto być małym, 1959), a także znaczną część książek Beaty Obertyńskiej (Ziarnka piasku, 1957; Ballada o chorym księżycu, 1959; Miód i piołun, 1972; Anioł w knajpie, 1977; Grudki kadzidła, 1987). Obok tego czerwona płócienna oprawa zdobiła przekłady z literatury obcej - m.in. Giovanniego Guareschiego Mały świat don Camilla (1954) i Don Camillo i jego trzoda (1956) w tłumaczeniu Jana Bielatowicza, Loyda Douglasa Szata (tł. Wiesław Pisarczyk, 1956) czy Georgesa Bernanosa Dialogi Karmelitanek (tł. Maria Wierzbicka, 1962).

Literatura piękna wydawana była również w serii białej. Do najważniejszych pozycji tej serii należą Pisma poetyckie Adama Mickiewicza w opracowaniu Marii Danilewicz (1956), antologia poetycka Wacława Borowego Od Kochanowskiego do Staffa (1954) oraz Odyseja Homera w tłumaczeniu Józefa Wittlina (1957).

Najpopularniejszymi pozycjami serii niebieskiej (religijnej) były Dzieje duszy św. Teresy od Dzieciątka Jezus (1958) oraz Szaleniec Niepokalanej. Ojciec Maksymilian Kolbe (1954) Marii Winowskiej, które osiągnęły nakład ponad 5 tys. egzemplarzy. Obok nich ukazały się m.in. książki Karola Wojtyły (Miłość i odpowiedzialność, 1965), a także wybrane pisma kard. Stefana Wyszyńskiego oraz - szczególnie cenione przez czytelników - Apokryfy Nowego Testamentu w wyborze Daniela-Ropsa i F. Amiota (1955).

Najważniejszą pozycją serii zielonej, poświęconej wybranym aspektom naukowym, była książka Tadeusza Felsztyna Świat w oczach współczesnej nauki (1953), która stała się (obok Sumy teologicznej) największym sukcesem wydawniczym Veritasu - jej nakład sięgnął 8 tys. egzemplarzy. Obok niej należy odnotować Historię Polski Oskara Haleckiego (tł. Jan Bielatowicz, Zofia Kozarynowa, 1958) czy Krótką historię Anglii Gilberta Keitha Chestertona (tł. Adam Doboszyński, 1953) oraz Alexisa Carrela Podróż do Lourdes oraz fragmenty dziennika i rozmyślania (tł. Maria J. Piotrowska, 1954).

Obok "Biblioteki Polskiej" KOW Veritas wydawał także kilka innych serii wydawniczych. Do najważniejszych należały "Biblioteka «Gazety Niedzielnej»" (ponad 50 pozycji - w tym powieści publikowane uprzednio na łamach tygodnika oraz dokumenty Stolicy Apostolskiej i encykliki papieża Jana Pawła II - Odkupiciel człowieka, O miłosierdziu Bożym, Laborem exercens), "Biblioteka Łucznika" (szkice religijne, literackie i popularnonaukowe), "Biblioteka Młodzieży" (powieści i opowiadania), "Biblioteka Domu i Szkoły" (podręczniki do nauki religii i przedmiotów ojczystych), "Nasze Książeczki" (bajki dla dzieci).

Jak wspomniano, niektóre książki wychodziły poza seriami - tu wśród najważniejszych należy wymienić Dramaty Bronisława Przyłuskiego (1985) czy W domu niewoli Beaty Obertyńskiej (1968). Szereg tych pozycji był odpowiedzią na najnowsze wydarzenia w życiu Kościoła i świata (publikowano m.in. księgi okolicznościowe - np. Jan Paweł II człowiek modlitwy, 1982).

Z KOW, poza wymienionymi autorami, współpracowało także wielu innych badaczy i pisarzy, wśród których znaleźli się m.in. Tymon Terlecki, Jędrzej Giertych, ks. Józef M. Bocheński, ks. Mieczysław Maliński, Irena Bączkowska, Jerzy Pietrkiewicz, Wojciech Gniatczyński, Marta Reszczyńska-Stypińska, Jerzy A. Kossowski, Teodozja Lisiewicz, Danuta Mostwin, Janina Surynowa-Wyczółkowska, Mieczysław Paszkiewicz.

KOW Veritas przez lata współpracował z wieloma emigracyjnymi instytucjami i organizacjami publikując na ich zlecenie prace naukowe (PUNO), historyczne (Stowarzyszenie Polskich Kombatantów), dydaktyczno-pedagogiczne (organizacje harcerskie) oraz literaturę dla dzieci i młodzieży, mapy i podręczniki (Polska Macierz Szkolna). Jednocześnie prowadził dystrybucję wydawnictw Polskiej Misji Katolickiej, Polonia Book Fundation, Instytutu Literackiego, Puls Publications, PFK, "Aneksu", "Libelli" i innych. Londyńska oficyna nawiązywała także współpracę z rozlicznymi instytucjami religijno-naukowymi w Polsce (przede wszystkim z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, a także z seminariami duchownymi oraz bibliotekami diecezjalnymi i naukowymi, którym przekazywała swe publikacje).

Wojciech Dłużewski przed pierwszą siedzibą KOW Veritas

W 1961 roku Kierownikiem KOW został Wojciech Dłużewski, który sprawował tę funkcję do śmierci w 1989 roku (z krótkimi przerwami, w czasie których obowiązki pełnili ks. Stanisław Bełch oraz Bogdan Wroński). Jesienią 1985 roku zmieniono siedzibę wydawnictwa (dotychczas oficyna mieściła się przy Pread Mews w dzielnicy Paddington) na obszerniejsze pomieszczenia przy Jeddo Road w pobliżu Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego. Wtedy też rozpoczęto drukowanie książek metodą offsetową - pierwszą tak wydaną pozycją była praca zbiorowa Poland in Christian Civilization pod red. Jerzego Brauna (1985).

Od 1988 roku Prezesem Fundacji Veritas jest Wojciech Płazak, zaś Dyrektorem KOW (od 1989 r.) Tomasz Wachowiak. Dodatkowo opiekę nad Fundacją sprawuje Delegat Prymasa Polski dla Duszpasterstwa Emigracji - ks. abp Szczepan Wesoły, zaś działania wydawnicze od ponad 20 lat wspierał (do września b.r.) Asystent Kościelny - ks. prałat Stanisław Świerczyński.

Po przełomie politycznym 1989 roku Veritas sukcesywnie rozszerza liczbę instytucji krajowych, z którymi współpracuje, do czego przyczyniło się m.in. regularne uczestnictwo w targach książek. Ogólna liczba tytułów wydanych do chwili obecnej przez KOW Veritas przekracza 600 pozycji, z czego jedną trzecią stanowią książki religijne (dzieła teologiczne, katechizmy, śpiewniki, modlitewniki, Biblia), a kolejne trzydzieści procent literatura piękna (polska i obca). Jednocześnie londyńska oficyna nadal publikuje prace z zakresu historii, polityki, ekonomii, filozofii i kultury. Nie zapomina przy tym o najmłodszych czytelnikach, wydając książki dla dzieci i młodzieży. Jednocześnie oferta wydawnicza i dystrybucja nie są ograniczane do publikacji książkowych - obecnie w księgarni Veritasu (prowadzącej także sprzedaż wysyłkową) można nabyć także wydawnictwa muzyczne i multimedialne oraz co stanowi niewątpliwą gratkę dla wielu miłośników i badaczy literatury emigracyjnej - szereg pozycji antykwarycznych. Jednocześnie nieustannie przygotowywane są krajowe wznowienia i wydania tytułów, których nakłady zostały wyczerpane - najważniejszym przedsięwzięciem w tym zakresie jest realizowany już od pewnego czasu projekt przeniesienia na płyty CD Sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu.

Olbrzymia różnorodność poszczególnych projektów od 55-lat realizowanych przez Fundację i KOW Veritas, ich waga i znaczenie w przybliżaniu (nie tylko środowiskom emigracyjnym) nauczania Kościoła, wspieraniu rozwoju polskiej literatury i nauki, podtrzymywaniu poczucia tożsamości w środowiskach uchodźczych, wreszcie wspomagania wielu cennych inicjatyw podejmowanych w Polsce są z pewnością nie do przecenienia, a przy tym sytuują Fundację i Ośrodek w gronie najważniejszych instytucji emigracyjnego życia kulturalnego.

Rafał Moczkodan

Toruń, listopad 2002 r.

Wizyta Ambasadora RP w Veritasie, 27.09.1990 r. Od lewej: Roman Kosiba, Zdzisław Wałaszewski, Aniela Stepanowa, Janina Mineyko, Teresa Maramarosz, Wanda Mazurkiewicz, Tadeusz de Virion (Ambasador RP), Tomasz Wachowiak, ks. rektor Stanisław Świerczyński, Maria Baworowska, Wojciech Brykczyński, Konsul RP w Londynie, Krystyna Mroczek, Stanisław Hawrot, Wojciech Fudakowski, Janusz Szymański, Wojciech Płazak

Strona główna