Janusz Kowalewski

Archiwum jest kompletne i zawiera zarówno dokumentację działalności pisarskiej (również przedwojennej) jak i materiały do barwnej biografii politycznej, poza tym liczne papiery związane z działalnością osób trzecich. Główną część kolekcji stanowią rękopisy i maszynopisy autorskie szkiców, felietonów i artykułów prasowych (np. cykle: "Listy z Niemiec", "Polityka ZSSR", "Komintern") oraz audycji i felietonów radiowych (w tym cykl "Listów do byłego komunisty"). Teksty podpisane są nazwiskiem lub ps. Wiktor Zadora. Wśród zachowanych i zebranych osobno tekstów literackich wyróżnić można 20 notatników rękopiśmiennych wspomnień, eseje, drobne wiersze, opowiadania (m.in.: "Sprawa Ireny", "Podwójne życie Marii", "Polski dom na obczyźnie" czy "Kramarz"), powieści (np. "Ewa", "Nie-Święta rodzina", "Pajacyk albo potępieńcze swary"), sztuki sceniczne ("Spotkanie z Piotrem", "Bajka Polska", "Strzelec Halabarda", "Prometeusz", "Herakles", "Wieczny marsz") i słuchowiska radiowe ("Serce w elektrycznej lampce", "Nie przyszedł jeszcze", "Wielki człowiek"). Nie wszystkie maszynopisy są kompletne i bardzo trudno jednoznacznie stwierdzić, które z nich ukazały się drukiem; Kowalewski był jednym z nielicznych autorów, których teksty zatrzymywała "emigracyjna cenzura". Dotyczy to przede wszystkim powieści drukowanych w odcinkach oraz szkiców literackich.

Archiwum zawiera również dokumentację prac redakcyjnych i pomysłów wydawniczych, w tym materiały do książki "Pisarze polscy w językach i literaturach obcych", szkice o J. Kosińskim, L. Tyrmandzie, J.K. Zawodnym, J. Pietrkiewiczu i S. Korbońskim. Ponadto obszerną i bardzo cenną korespondencję literacką i zawodową z pisarzami, wydawcami, czytelnikami i instytucjami emigracyjnymi, krajowymi i obcymi, np. Tadeuszem Nowakowskim, Stanisławem Balińskim, Janem Lechoniem, Jerzym Stempowskim, Kazimierzem Wierzyńskim, Marianem Hemarem, Marią Kuncewiczową, Janem Bielatowiczem, Jerzym Giedroyciem, Mieczysławem Grydzewskim, Juliuszem Sakowskim, Ludwikiem Hassem, Stefanem Korbońskim, Kazimierzem Zamorskim, Józefem Wittlinem, Davidem Roussetem i wieloma innymi. Osobny zespół stanowią materiały związane z biografią wybitnego pisarza emigracyjnego Józefa Mackiewicza, z którym łączyła Kowalewskiego przyjaźń i wspólnota poglądów. W zespole tym znajduje się ponad sto listów Mackiewicza, maszynopis nie drukowanej jego książki "Trust nr 2", wycinki prasowe, broszury, dokumentacja pomocy finansowej dla pisarza, której inicjatorem był Kowalewski oraz pełna dokumentacja procesu Jana Nowaka- Jeziorańskiego przed sądem niemieckim w 1975 roku, która była tematem wspólnej korespondencji obu pisarzy. Pośrednio z Mackiewiczem związana jest pełna dokumentacja odbywającej się w Lindenfels polsko niemieckiej konferencji z lat 1964-1977, w których brali udział m.in. Mackiewicz, Stempowski i Kowalewski.

Całość archiwum uzupełnia kilkadziesiąt teczek z wycinkami prasowymi oraz książki własne i dedykacje, a także archiwalia z lat wojny, nagrania dźwiękowe audycji radiowych (m.in. słuchowiska "Sprawa Anny") i dokumenty. W archiwum znajdują się też kilka rękopisów i maszynopisów obcych, np. dedykowane pisarzowi tomiki wierszy Jana Zaścińskiego z lat 40., maszynopis powieści Czesławy Strycharz "Fantastyczny milioner", naukowe opracowanie Michała Kruszyńskiego "Stan zdrowotny Polaków wyewakuowanych z Rosji do Persji w 1942 roku" oraz powieść W. Tarasisa "Sala siódma" - w tłumaczeniu Kowalewskiego.

Najbardziej zagadkową częścią archiwum Janusza Kowalewskiego jest zespół około 140 oryginalnych relacji więźniów łagrów spisanych w roku 1942. Zespół ten jest najprawdopodobniej fragmentem dokumentacji tzw. "komisji Zdzisława Stahla" powołanej przez gen. W. Andersa w ZSSR, której zadaniem było zebranie szczegółowych relacji i świadectw pobytu Polaków w łagrach sowieckich. Cała dokumentacja trafiła po wojnie do Instytutu Hoovera w Stanford - znajdujące się u Kowalewskiego relacje zostały najpewniej wydzielone i wypożyczone pisarzowi, który nosił się z myślą o powieści poświęconej Rosji, jeszcze przed przekazaniem dokumentacji do Stanów Zjednoczonych. Archiwum jest darem pisarza oraz rodziny. Materiały związane z Józefem Mackiewiczem nie są udostępniane.

Strona główna