Urodził się 21 grudnia 1921 roku w Ustroniu na Śląsku Cieszyńskim, ale od wczesnego dzieciństwa mieszkał w Andrychowie. Był synem, urodzonego w Botenwaldzie na Morawach Józefa Demela, obywatela czeskiego oraz Anny z domu Bieta, pochodzącej z polskiej rodziny z włoskimi korzeniami. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Andrychowie, kontynuował naukę w Państwowej Szkole Handlowej w Białej (ob. Bielsko-Białą), którą ukończył w maju 1939 roku uzyskaniem matury. Już w trakcie nauki w szkole średniej ujawniły się jego zdolności artystyczne, które odziedziczył po ojcu pracującym m.in. jako rysownik w fabryce porcelany we Frylandzie na Morawach, czy kierownik działu tkanin kolorowych w fabryce Sztamberga. W lipcu 1939 roku młody Demel został powołany do służby w Junackich Hufcach Pracy w Lachowiczach koło Baranowicz, gdzie pracował w jednostkach budujących zapory na poleskich bagnach. Po wybuchu drugiej wojny światowej i wkroczeniu 17 września 1939 roku Armii Czerwonej w granice Rzeczypospolitej wraz z innymi junakami odbył marsz przez błota poleskie do Kamienia Koszyrskiego i Ratna. Dołączył tam do regularnych oddziałów wojskowych Korpusu Ochrony Pogranicza, gdzie został przydzielony do drużyny Ręcznych Karabinów Maszynowych. Aresztowany przez żołnierzy Armii Czerwonej trafił jako jeniec do więzienia w Kobryniu. Zwolniony z więzienia dotarł do Brześcia nad Bugiem, a stamtąd do Międzyrzeca. Schwytany przez oddziały niemieckie, wywieziony przez Białystok i Prusy Wschodnie, został osadzony na kwarantannę w obozie pod Wrocławiem. Po kilku tygodniach pieszo dotarł do domu w Andrychowie. Tam znalazł zatrudnienie w centrali telefonicznej na miejscowej poczcie. Po wypowiedzeniu przez Niemcy wojny Związkowi Sowieckiemu został wysłany do służby wojskowej w stadninie koni w Saarburgu w Lotaryngii, a następnie przy wykopkach buraków cukrowych w majątku koło Legnicy. Z racji doświadczenia, które zdobył w czasie pracy w andrychowskiej poczcie, do roku 1944 roku na stałe był zatrudniony przy transportowaniu z Niemiec na różne europejskie fronty wojenne materiałów łącznościowych i pocztowych. Zimą 1944 roku podczas transportu do Włoch zachorował na zapalenie płuc i był leczony w niemieckim szpitalu we włoskim Rovigo. Uwolniony przez oddziały amerykańskie przedostał się do stacjonującego w okolicach Bari II Korpusu gen. Władysława Andersa. Przydzielony do Biura Oświaty przy drugim Batalionie 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej został drużynowym Kręgu Starszoharcerskiego w Maceracie w koszarach „Corridoni”. W trakcie pracy w Biurze Oświaty urządził i wykonał m.in. dekoracje batalionowej świetlicy, sali koncertowej i bilardowej. W lutym 1946 roku został odkomenderowany przez gen. Bronisława Rakowskiego do Ośrodka Akademickiego w Cecchignoli pod Rzymem, ze skierowaniem na egzaminy w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Rzymie. Opiekę nad grupą przyszłych studentów rzymskiej Akademii objął prof. Marian Bohusz-Szyszko. Po złożeniu egzaminu z rysunku, wraz z innymi przystępującymi do egzaminu kandydatami, został zakwalifikowany na studia w Akademii. Dzięki pomocy ówczesnego ambasadora Polski przy Watykanie, Kazimierza Papéego polscy studenci-żołnierze tam studiujący zostali zakwaterowani w wynajętym dla nich Kolegium Leonianum przy via Marcantonio Colonna 21. Stałą opiekę merytoryczną nad grupą polskich studentów sprawował kierownik Polskiej Szkoły Malarstwa prof. Marian Bohusz-Szyszko. Po wyjeździe w końcu 1946 roku II Korpusu do Anglii Demel kontynuował tam naukę. Wspólnie z rzymskimi kolegami: Januszem Eichlerem, Marianem Kościałkowskim, Leonem Piesowockim, zamieszkał początkowo niedaleko High Wycombe w St. Johns Camp, a następnie w Waldingfield Camp koło Sudbury hrabstwie Suffolk, gdzie kontynuował studia malarskie w szkole prof. Bohusza-Szyszko. W lipcu 1947 roku, w ramach procesu regulacji podstaw prawnych Szkoły Bohusza, formalną opiekę nad Szkołą Malarską przejęło Zrzeszenie Polskich Profesorów i Docentów Szkół Akademickich w Wielkiej Brytanii i otrzymała ona nazwę: Polskie Studium Malarstwa i Grafiki Użytkowej. W lipcu 1948 roku Demel i jego koledzy uzyskali dyplomy, ich uroczyste wręczenie odbyło się w obecności m.in. gen. W. Andersa, gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego i ambasadora Edwarda Raczyńskiego. Uroczystości towarzyszyła wystawa 300 prac 18 studentów. W końcu 1948 roku studenci prof. Bohusza-Szyszki, decyzją rządu emigracyjnego, zostali przeniesieni do Londynu i zamieszkali przy Lancaster Gate, niedaleko Bayswater. Demel został mianowany kierownikiem Studium Malarskiego, służącego grupie plastyków przy londyńskiej Konfraterni Artystów, ponadto prowadził sesje rysunku w Studium Aktu. Dzięki stypendium uzyskaniu od Komitetu dla Spraw Oświaty Polaków w Wielkiej Brytanii, podjął studia w Sir John Cass Institute of Art and Design Edwarda Bainbridge Copnalla, wybitnego XX-wiecznego brytyjskiego artysty rzeźbiarza. Po dwóch latach studiów w pracowni rektora Sir John Cass Institute of Art and Design w roku akademickim 1948/49 roku rozpoczął kolejne studia, tym razem na wydziale scenografii w Slade School na Uniwersytecie Londyńskim oraz w londyńskiej Central School of Arts and Crafts na kursach malarstwa, scenografii, historii kostiumu i witrażu, które ukończył w 1951 roku. Jeszcze w trakcie studiów otrzymał pozwolenie na podjęcie praktyki w pracowni cenionego w Anglii witrażysty Józefa Nuttgensa w High Wycombe, u którego, po ukończeniu studiów, został pierwszym asystentem. Praca nad witrażem do kościoła św. Eteldredy w Londynie utwierdziła go w przekonaniu, że chce się artystycznie rozwijać w witrażownictwie.

Z powodów rodzinnych od 1952 roku rozstał się z pracownią J. Nuttgensa. Osiadł na stałe w Hastings, na południu Anglii. Kupił tam dom, założył pierwszą pracownię witrażu i podjął pracę jako nauczyciel sztuki w trzech tamtejszych szkołach. Tam też zdefiniował wyniki wcześniejszych prób i eksperymentów ze szkłem, efektami światła i retrakcji w kompozycjach mozaikowych, nazwanych przez artystę „witrażem refrakcyjnym”. W weekendy w roku 1952/53 w Londynie prowadził zajęcia z rysunku oraz kurs technologii sztuki w Szkole Malarstwa Sztalugowego Mariana Bohusza-Szyszki. Uczestniczył też we wszystkich wystawach Grupy 49. W 1961 roku podczas wystawy artystów południowej Anglii w Sussex Crafts Exhibition, został laureatem pierwszej nagrody. Dzięki temu uzyskał możliwość wystawiania w galerii miejskiej w Lewes, a telewizja brytyjska nagrała i wyemitowała film o Nim i jego witrażach.

W 1962 roku wyjechał wraz z rodziną do Włoch i osiadł w Padwie, rodzinnym mieście żony. Tam w latach 1962-1980 pracował jako lektor języka angielskiego w Państwowym Instytucie Hotelarskim i Turystycznym w Abano Terme oraz etat wykładowcy literatury angielskiej w Liceum Lingwistycznym w Padwie, którą wykładał w latach 1965-1987. Był też wykładowcą języka angielskiego na uniwersytecie w Padwie (1979-1986) oraz literatury polskiej w Uniwersytecie Ca’Foscari w Wenecji (1973-1977). W latach 1980-1981 Demel uzyskał tytuł magistra filologii polskiej magisterski i obronił doktorat w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie. W tym okresie malarza i witrażystę pochłaniała społeczna praca pedagogiczna w zakresie sztuk plastycznych. Był współzałożycielem Centro Studi Colore na Uniwersytecie w Padwie i interesował się też sztuką dzieci. W roku 1983 wygłosił na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Padewskiego serię wykładów o sztuce dziecięcej, opublikowanych pod tytułem Podmiotowość i przedmiotowość w sztuce.

Pierwsza indywidualna prezentacja prac artysty, na której wyeksponowane zostały powstałe jeszcze w Anglii witraże refrakcyjne, zorganizowana została w zabytkowych wnętrzach padewskiego kościoła San Rocco zamienionego na miejską galerię sztuki. Pośród eksponowanych dzieł znalazły się między innymi powstałe w latach 1947-1950 prace z serii Konstelacje oraz ofiarowany później do klasztoru Karmelitów w angielskim Aylesford pierwszy witraż refrakcyjny Gołębica Ducha Świętego. Najsłynniejszym dziełem artysty jest tondo z Matką Boską z czerwonymi makami oraz cztery witraże z postaciami lokalnych świętych: św. Prosdocima – pierwszego biskupa Padwy, św. Antoniego padewskiego, św. Justynę i św. Daniela, znajdujące się w krypcie katedralnej w Padwie. Witraże padewskie są zwieńczeniem kariery Ryszarda Demela.

Artysta brał udział w ponad 100 wystawach, w tym m.in. w 1991 roku w Zachęcie w wystawie „Jesteśmy”, na której przedstawił 17 rysunków z lat 1980-1988. Publikował artykuły w czasopismach polskich, angielskich, włoskich. Został odznaczony medalami: War Medal 1939-45, za działalność charytatywną Legion d’Oro ONU, Pro Memoria, Złotym medalem Gloria Artis, złoty medal Senatu RP z okazji 20. rocznicy niepodległej Polski. W 2019 roku artysta został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej nadanym mu przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Jest też honorowym obywatelem Padwy i Ustronia.

INWENTARZ ARCHIWUM RYSZARDA DEMELA

Inwentarz opracowany w ramach grantu pn. Źródła do historii sztuki polskiej na świecie – inwentarze (realizowany w latach 2020–2023, umowa nr SONB/SP/465096/2020) dofinansowany został z programu Ministra Edukacji i Nauki „Społeczna Odpowiedzialność Nauki” w kwocie 222 800,00 zł.

Strona główna