Strona główna BU Strona główna UMK Szukaj na stronach BU English version

JERZY STEMPOWSKI

(1893-1969)

Urodził się 10 grudnia 1893 roku w Krakowie. W 1894 roku przeniósł się wraz z rodzicami do majątku Szebutyniec nad Dniestrem należącym do matki ojca - Stanisława. W sierpniu 1897 roku Stempowscy zamieszkali w Warszawie, gdzie w 1901 Jerzy podjął naukę w Szkole Handlowej Siedmioklasowej Zgromadzenia Kupców. W 1906 przenieśli się do majątku Winikowiec na Podolu - Jerzy kształcił się tu dalej pod kierunkiem prywatnych nauczycieli. W 1911 roku zdał eksternistyczną maturę w Niemirowie na Podolu i rozpoczął studia na UJ (historia). W rok później wyjechał na dalszą naukę do Monachium, aby następnie kontynuować ją w Genewie, Zurichu, w latach 1916-1919 w Bernie. W 1919 podjął pracę w MSZ, często podróżował (Niemcy, Francja, Szwajcaria). W 1920 wziął udział w wojnie polsko-radzieckiej, w czasie której zginął jego młodszy brat. Następnie został korespondentem PAT-u i dwa lata spędził w Berlinie. W 1926 roku podjął pracę w Biurze Prezydium Rady Ministrów, aby w trzy lata później zatrudnić się w Państwowym Banku Rolnym. Wtedy też rozpoczął współpracę z "Wiadomościami Literackimi". W 1931 roku opublikował broszurę Pan Jowialski i jego spadkobiercy, która była zakamuflowanym atakiem na Piłsudskiego, a w opinii autora początkiem jego działalności pisarskiej. W 1934 roku został członkiem klubu dyskusyjnego "Domek w Kołomnie", gdzie spotykał się ludźmi kultury i sztuki*. 18 września 1939 roku przekroczył granicę węgierską, lecz dopiero wiosną 1940 dotarł do Berna - w 1941 roku zamieszkał w Muri. W czerwcu 1942 roku odwiedził w Bouquéron pod Grenoble Bolesława Micińskiego, który zmarł w rok później (30 maja 1943 r.). Pod koniec 1945 roku zwiedził Niemcy i Austrię, a na przełomie 1946/1947 Włochy - w tym okresie podjął współpracę z paryską "Kulturą". W roku 1949 wziął udział w Kongresie Kultury Europejskiej w Lozannie, a w 1952 przeniósł się z Muri do Berna. Podróżował po Niemczech, pisał, publikował, w 1959 r. ogłosił przekład Doktora Żiwago Pasternaka, a w dwa lata później Eseje dla Kassandry - zbiór swoich najlepszych esejów. Kolejne lata upłynęły mu na podróżach po Europie Zachodniej, choć do końca życia mieszkał w Szwajcarii. W 1963 roku otrzymał nagrodę im. Anny Godlewskiej, w rok później Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego, a w 1966 "Kultury". Zmarł 4 października 1969 roku w Bernie.

Twórczość (pierwsze wydania):
Pielgrzym. Warszawa 1924
Pan Jowialski i jego spadkobiercy. Rzecz o perspektywach śmiechu szlacheckiego. Warszawa: Biblioteka Polska 1931
Chimera jako zwierzę pociągowe. Próba interpretacji ekonomicznej futuryzmu i surrealizmu. Kraków: Czas 1933
Nowe marzenia samotnego wędrowca. Warszawa: Marchołt 1935
Literatura w okresie wielkiej przebudowy. Sześć felietonów drukowanych w kolumnie literackiej "Kuriera Wileńskiego". Wilno: Kurier Wileński 1935
Pełnomocnictwa recenzenta. Warszawa 1938
Europa w 1938-1939. Warszawa 1939
Dziennik podróży do Austrii i Niemiec (listopad - grudzień 1945). Rzym: Instytut Literacki 1946
La Terre bernoise. Genewa: Droz 1954
Jerzy Stempowski i Bolesław Miciński
w Bouquéron, maj 1942
Eseje dla Kassandry. Paryż: Instytut Literacki 1961
Od Berdyczowa do Rzymu. Paryż: Instytut Literacki 1971
Listy z ziemi berneńskiej. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1974
Eseje. Kraków: Znak 1984
Szkice literackie. t. I Chimera jako zwierzę pociągowe, 1929-1941, t. II Klimat życia i klimat literatury, 1948-1968. Warszawa: Czytelnik 1988
W dolinie Dniestru i inne eseje ukraińskie. Listy o Ukrainie. Warszawa 1993
Bolesław Miciński, Jerzy Stempowski, Listy. Warszawa 1995
Jerzy Giedroyc, Jerzy Stempowski, Listy 1946-1969, t. I-II. Warszawa 1998
Najważniejsze opracowania:
Jan Bielatowicz, Eseje dla Kassandry, [in:] idem, Literatura na emigracji. Londyn 1970
Józef Czapski, O Pawle Hostowcu, [in:] idem, Czytając, oprac. J. Zieliński. Kraków 1990
Konstanty A. Jeleński, Paweł Hostowiec, czyli o wysiłku wyobraźni, [in:] idem, Zbiegi okoliczności. Paryż 1982
Wojciech Karpiński, Czytając Stempowskiego, [in:] Książki zbójeckie. Londyn 1988
Jan Kott, Listy Kassandry z ziemi berneńskiej, [in:] idem, Kamienny potok. Eseje. Londyn 1986
Andrzej Stanisław Kowalczyk, Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz - Stempowski - Miłosz). Warszawa 1990
Andrzej Stanisław Kowalczyk, Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim. Wrocław 1997
Stanisław Stempowski, Pamiętniki 1870-1914, wstęp M. Dąbrowska. Wrocław 1953
Jan Tomkowski, Jerzy Stempowski. Warszawa 1991

Rafał Moczkodan


Przypisy
* Więcej na ten temat: I. Obłąkowska-Galancik, W duchu Puszkina. Dyskusyjny klub literacki "Domek w Kołomnie" (Warszawa 1934-1936), Acta Polono-Ruthenica (Olsztyn) 1998 T. 3 s. 283-292.


Rozdział książki: Twarze emigracji. Wierzyński, Hłasko, Gombrowicz, Stempowski, Grydzewski. Toruń 1999.

Strona główna

Uwagi i komentarze prosimy kierować:www@bu.uni.torun.pl      Redakcja       Godziny otwarcia
Data ostatniej modyfikacji: 2003-02-28 10:38       http://www.bu.umk.pl/Archiwum_Emigracji/Ste1.htm